|
Ticaret Bakanlığından:
KOOPERATİF VE ÜST KURULUŞLARININ
DENETİMİNE DAİR YÖNETMELİK
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, kooperatif ve üst
kuruluşlarının denetimleri ile birlik ve merkez birliklerinin denetim için
yetkilendirilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, 24/4/1969
tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununa tabi kooperatif ve üst
kuruluşlarında yapılacak denetimler ile 18/4/1972 tarihli ve 1581 sayılı
Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanununa tabi kooperatif ve üst
kuruluşlarında yapılacak dış denetimi ile 1/6/2000 tarihli ve 4572 sayılı
Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanuna tabi kooperatif ve üst
kuruluşlarından bağımsız denetime tabi olmayanların dış denetimini kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik; 24/4/1969
tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 65 inci ve 69 uncu
maddelerine, 18/4/1972 tarihli ve 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve
Birlikleri Kanununun 20 nci maddesine 1/6/2000
tarihli ve 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında
Kanunun 5 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında;
a) Bakanlık: Ticaret Bakanlığını,
b) Birim Kooperatif: Birliklerde ortak
kooperatifleri, merkez birliklerinde ortağı birliklerin ortağı olan kooperatifleri,
c) Denetçi: Denetleme organı üyelerinden her
birini,
ç) Denetleme organı tarafından yapılacak denetim:
Genel kurul adına kooperatif veya üst kuruluşlarının işlem ve hesaplarını
tetkik eden, kooperatif denetim kurulu üyelerince yapılan denetimi,
d) Denetim elemanı: İlgili Bakanlıkların müfettiş
ve/veya kontrolörlerini,
e) Dış denetim: Finansal tablolardaki bilgilerin,
mevzuatta belirtilen esaslara uygunluğu ve doğruluğu hususunda, denetim
tekniklerinin uygulanarak defter, kayıt ve belgeler üzerinden
denetlenmesini ve değerlendirilerek rapora bağlanmasını,
f) Dış denetçi: Bu Yönetmelik uyarınca yapılacak
dış denetimi yürütecek, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler veya 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali
Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa tabi meslek mensupları veya
ilgili bakanlıkça denetim yetkisi verilen birliklerde/merkez birliklerinde
dış denetimle görevli personeli,
g) Dış denetime yetkili birlik/merkez birliği: Dış
denetim yapmak üzere ilgili Bakanlık tarafından yetkilendirilen kooperatif
birlikleri ile merkez birliklerini,
ğ) Faal kooperatifler: 1163 sayılı Kooperatifler
Kanununun 81 inci maddesine göre dağılmayan kooperatif ve üst
kuruluşlarını,
h) Finansal tablolar: Kooperatifin tabi olduğu 1163
sayılı Kanun, 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı
Türk Ticaret Kanunu, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve
ilgili mevzuatına göre hazırlanması gereken finansal tabloları,
ı) Genel kurul: Kooperatif ve üst kuruluşlarının
genel kurulunu,
i) İlgili Bakanlık: Tarımsal amaçlı kooperatifler
ve üst kuruluşları için Tarım ve Orman Bakanlığını; yapı kooperatifleri ve
üst kuruluşları için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığını;
diğer kooperatifler ve üst kuruluşları için Ticaret Bakanlığını,
j) İlgili Kanun: 1163 sayılı Kanunu ile 1581 sayılı
Kanunu,
k) İl Müdürlüğü: Tarımsal amaçlı kooperatifler ve
üst kuruluşları için Tarım ve Orman il müdürlüğünü; yapı kooperatifleri ve
üst kuruluşları için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği il müdürlüğünü;
diğer kooperatifler ve üst kuruluşları için Ticaret il müdürlüğünü,
l) Kooperatif: 1163 sayılı Kanuna, 1581 sayılı
Kanuna ve 4572 sayılı Kanuna göre faaliyet gösteren kooperatifler ile
bunların üst kuruluşlarını,
m) Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS): 1163 sayılı
Kanunun ek 5 inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca oluşturulan bilgi
sistemini,
n) Yönetim kurulu: Kanun
ve anasözleşme hükümleri içinde kooperatif ve üst
kuruluşlarının faaliyetini yöneten ve onu temsil eden icra organını,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Denetleme Organınca Yapılacak Denetim,
Denetimin Kapsamı ve Denetçilerin Nitelikleri
Denetleme
organınca yapılacak denetimin konusu ve kapsamı
MADDE 5 – (1) Kooperatifin
faaliyet konusu içerisinde, tüm işlemlerinin mevzuatta belirlenen usul ve
esaslara uygun bir şekilde yürütülüp yürütülmediği, gelir tablosu
hesaplarıyla bilançonun defterlerle uygunluk halinde bulunup bulunmadığı,
defterlerin düzenli bir surette tutulup tutulmadığı ve gelir tablosu
hesaplarıyla mameleki hakkında uyulması gerekli olan hükümlere göre işlem
yapılıp yapılmadığı hususları denetleme organı tarafından yapılacak
denetimin konusunu oluşturur.
(2) Denetleme organı üyeleri, genel kurul namına
kooperatifin bütün işlem ve hesaplarını tetkik eder.
(3) 4572 sayılı Kanuna tabi kooperatifler hariç
olmak üzere, dış denetime tabi kooperatifler de dâhil, tüm kooperatiflerde
denetleme organı tarafından denetim yapılması zorunludur.
(4) Kooperatiflerde bir denetçi seçilmesi halinde
denetleme organına yapılan atıflar bu denetçiye yapılmış sayılır.
Denetleme
organının üyelerinin seçilmesi, azli ve üyeliğin boşalması
MADDE 6 – (1) 4572 sayılı Kanuna tabi kooperatifler hariç
olmak üzere, genel kurul tarafından, denetleme organı olarak en fazla dört
yıl için en az bir denetçi seçilir. Genel kurulca ayrıca asıl üye sayısı
kadar yedek denetçi seçilebilir.
(2) Çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi
kıstaslara göre ilgili Bakanlıkça belirlenen kooperatiflerde denetimi
gerçekleştirecek denetleme organı üyeleri ve yedeklerinin, seçilmelerini
takiben en geç dokuz ay içinde kooperatifçilik eğitim programını
tamamlamaları şarttır.
(3) Denetleme organı üyelerinin azli ve yerlerine
yenilerinin seçilmesi, kooperatife kayıtlı ortakların en az 1/10’unun
gündem maddelerinin görüşülmesine geçilmeden önce yazılı teklifte
bulunmaları ve genel kurula katılanların yarıdan bir fazlasının kabulü ile
gündeme alınması halinde mümkündür.
(4) Denetleme organı üyeleri istifa etmek suretiyle
her zaman görevlerinden çekilebilirler. İlgili mevzuatta belirtilen seçilme
şartlarını taşımadıkları veya sonradan kaybettikleri anlaşılanların
üyelikleri kendiliğinden sona erer. Denetleme organı üyeliğinin herhangi
bir nedenle boşalması halinde bunların yerlerine varsa en çok oy alan
yedekler geçer. Yedeklerle beraber üye sayısı genel kurulca belirlenen
sayının altına düştüğü takdirde, mevcut denetleme organı üyesi veya üyeleri
ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere şartları haiz kişileri organ
üyeliğine atar. Yedekler de dâhil hiçbir üye kalmaması halinde yönetim
kurulunca, denetçilerin seçilmesi amacıyla genel kurul derhal toplantıya
çağırılır.
Denetleme
organı üyelerinin nitelikleri
MADDE 7 – (1) Denetleme organı üyelerinde aşağıdaki şartlar
aranır:
a) Türk vatandaşı olmak ve medeni hakları kullanma
ehliyetine sahip bulunmak.
b) En az lise düzeyinde diploma sahibi olmak.
c) Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal
düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet,
hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli
iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan
kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından ya da
1163 sayılı Kanun hükümlerine göre mahkûm olmamak.
ç) Görevi süresince, kooperatifte yönetim kurulu
üyesi, bu üyelerden birinin eşi, kooperatif personeli veya yönetim kurulu
üyeleriyle ikinci derece dâhil kan ve kayın hısımı olmamak, yönetim kurulu
üyeleriyle aralarında iş ortaklığı bulunmamak.
d) Denetleme organı üyelerinden birinin eşi olmamak
ve birbirleri ile ikinci derece dâhil kan ve kayın hısımlığı bulunmamak.
(2) Denetleme organı üyeleri, kooperatifin ve
kooperatifin bağlı olduğu üst kuruluşların hissedarı oldukları şirketlerde,
katıldıkları vakıflarda ve diğer teşekküllerde yönetim kurulu üyesi veya
denetçi olamazlar, personel olarak yahut başka bir şekilde ücretli görev
alamazlar.
(3) İkinci fıkrada belirtilen diğer görevleri bulunmasına
rağmen denetleme organı üyesi olarak seçilenler, seçildikleri tarih
itibarıyla diğer görevlerinden ayrılmak zorundadırlar. Bu görevlerinden
ayrılmayanların seçilmelerine ilişkin işlemler hükümsüzdür. Seçildikten
sonra ikinci fıkradaki diğer görevleri edinen denetleme organı üyelerinin
sonradan edindikleri görevlere ilişkin seçilme veya görevlendirme işlemleri
ile sözleşmeler de hükümsüzdür. Bunların yerlerine yedekleri çağrılır.
(4) Denetleme organı üyeleri
fiilen bu görevleri yürüttükleri dönemde; bunların eş ve ikinci derece
dâhil kan ve kayın hısımları, kooperatif ve kooperatifin bağlı bulunduğu
üst kuruluşlar ile bunların % 50’den fazla hissedarı oldukları şirketlerde,
katıldıkları vakıflarda ve diğer teşekküllerde yönetim kurulu üyesi veya denetçi
olamazlar, personel olarak veya başka bir şekilde ücretli olarak işe
alınamazlar.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Denetleme Organı Üyelerinin Görev, Yetki ve
Sorumlulukları
Denetleme
organı üyelerinin görev ve yetkileri
MADDE 8 – (1) Denetleme organı üyelerinin görev ve yetkileri
şunlardır:
a) Yıllık bilanço ve gelir tablosu hesaplarını
inceleyerek bu husustaki görüşlerini birlikte veya tek başına genel kurula
bir raporla bildirmek.
b) Kooperatif işlemlerinden bilgi edinmek ve
gerekli kayıtların düzenli olarak tutulmasını sağlamak amacıyla en az üç
ayda bir kooperatifin defterlerini incelemek.
c) En az üç ayda bir kooperatifin nakit mevcudu ile
menkul değerlerini kontrol etmek.
ç) Bütçe, bilanço ve gelir tablosunu denetlemek.
d) Gelir tablosu hesaplarıyla bilançonun defterlerle
uygunluk halinde bulunup bulunmadığını, defterlerin düzenli bir surette
tutulup tutulmadığını ve işletmenin neticeleriyle mameleki hakkında
uyulması gerekli olan hükümlere göre işlem yapılıp yapılmadığını incelemek.
e) Yönetim kurulunun ihmali halinde genel kurulu
olağan veya olağanüstü toplantıya davet etmek.
f) Yönetim kurulu
üyeleriyle, kooperatif personelinin ilgili kanun ve anasözleşme
hükümleri ile iyi niyet esaslarına uygun davranıp davranmadığını kontrol
etmek.
g) Yönetim kurulu
üyelerinin gerekli şartları taşıyıp taşımadıklarını araştırmak, toplantı
nisabının kaybedilmesi halinde boşalan bu üyeliklere geciktirilmeksizin
yeteri kadar yedek üye çağırmak.
ğ) Kooperatif ortaklarının, yönetim kurulu üyeleri
ve kooperatif personeli hakkındaki şikâyetlerini incelemek ve inceleme
sonucunu yıllık raporunda açıklamak.
h) Uygun gördükleri teklifleri yönetim kurulu
ve/veya genel kurul toplantıları gündemine koydurmak.
(2) Denetleme organı üyeleri, görevleri
çerçevesinde işlerin yürütülmesinde gördükleri noksanlıkları, ilgili kanun
ve anasözleşmeye aykırı hareketleri bundan
sorumlu olanların bağlı bulundukları organa ve gerekli hallerde aynı
zamanda genel kurula haber vermekle yükümlüdürler.
(3) Kooperatifin birden fazla denetleme organı
üyesi bulunması halinde, denetleme organı üyeleri kooperatifi genel kurul
toplantısına çağırma yetkisi hariç olmak üzere kendilerine ilgili kanun ve anasözleşme ile verilen görev ve yetkileri,
gerektiğinde tek başlarına da kullanabilirler.
(4) Denetleme organı üyeleri, yönetim kurulu ve
genel kurul toplantılarına katılırlar ancak yönetim kurulu toplantılarında
oy kullanamazlar.
(5) Denetleme organı üyeleri, 1163 sayılı Kanunun
ek 3 üncü maddesine aykırı uygulamaları da araştırmakla yükümlüdürler.
Denetleme
organı üyelerinin sorumlulukları
MADDE 9 – (1) Denetleme organı üyeleri; görevlerini yerine
getirirken kusurlu hareket ettikleri takdirde, hem kooperatife hem de
ortaklar ile kooperatif alacaklılarına karşı verdikleri zarar dolayısıyla
sorumludurlar.
(2) Denetleme organı üyeleri, ilgili kanun ve anasözleşme ile kendilerine yükletilen diğer görevleri
hiç veya gereği gibi yapmamalarından, düzenledikleri raporların gerçeği
yansıtmamasından doğan zararlardan dolayı da kusursuz olduklarını ispat
etmedikçe müteselsilen sorumludurlar.
(3) Denetleme organı üyeleri, görevleri sırasında
öğrendikleri ve açıklanmasında kooperatif veya ortaklar için zarar umulan
hususları, kooperatif ortaklarına ve üçüncü şahıslara açıklayamazlar.
Denetleme
organı üyelerinin ücretleri
MADDE 10
– (1) Denetleme organı üyelerine
genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn
ve yolluk dışında hiç bir ad altında başkaca ödeme yapılamaz. Kamu
kaynaklarından desteklenen kredilere kefil olan kooperatifler ile kamu
kaynaklı tarımsal desteklemelere aracılık yapan kooperatiflerin denetleme
organı üyeleri, bunların ortağı olduğu üst kuruluşlarda görev alsalar dahi
yalnızca bir ücret veya huzur hakkı alabilirler.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Denetleme Organı Yıllık Çalışma Raporu
Denetleme
organı yıllık çalışma raporu ve genel ilkeleri
MADDE 11
– (1) Denetleme organı üyeleri her
yıl işlem ve hesapları denetleme görev ve yetkisini yerine getirdikten
sonra 1163 sayılı Kanunun 67 nci maddesi uyarınca
genel kurul toplantılarına sunacakları “Denetleme Organı Yıllık Çalışma Raporu”nu
hazırlarlar. Denetleme organı yıllık çalışma raporunda; raporun
görüşüleceği genel kurul toplantı tarihi, incelemenin ait olduğu dönem ve
düzenleme tarihi belirtilir. Raporun tüm sayfaları, düzenleyen denetleme
organı üyesi veya üyeleri tarafından imzalanır.
(2) Rapor, genel kurulda görüşülecek döneme ilişkin
tüm işlem ve hesapları kapsayacak şekilde ayrıntılı bilgiler içerir. Rapor;
açık, öz ve anlaşılır bir dille yazılır.
(3) Raporda, ortaklar ve diğer kişiler nezdinde
yanlış kanaat uyandırıcı, gerçeğe aykırı ifadelere yer verilemez.
(4) Rapor, ilgili olduğu genel kurul toplantı
tarihinden en az 20 gün önce düzenlenerek yönetim kuruluna teslim edilir.
Ayrıca rapor yönetim kurulu tarafından KOOPBİS’e
yüklenir. Daha sonra rapor içeriğinde herhangi bir değişiklik yapılamaz.
(5) Bu Yönetmelikte belirtilen esaslara uygun
olarak düzenlenmeyen denetleme organı raporları, genel kurullarda
görüşülemez ve kabul edilemez.
Denetleme
organı yıllık çalışma raporunda bulunması zorunlu hususlar ve raporunun
içeriği
MADDE 12
– (1) Denetleme organı yıllık
çalışma raporunun, aşağıda belirtilen bölüm ve konuları içerecek şekilde
düzenlenmesi esastır.
a) Kuruluş işlemleri bölümünde;
1) Yeni kurulan kooperatiflerde, kuruluş işlemleri
için yapılan harcamalar ve buna ilişkin muhasebe kayıtlarına yönelik,
kuruluş işlemlerinde herhangi bir usulsüzlük bulunup bulunmadığı,
2) Kooperatifin unvanında, 1163 sayılı Kanuna
aykırı olarak, kamu kurum ve kuruluşunun ismine yer verilip verilmediği,
belirtilir.
b) Yönetim kurulu ve personel
işlemleri bölümünde;
1) Yönetim kurulu
üyelerinin, ilgili Kanun ve kooperatif anasözleşmesinde
öngörülen üyelik şartlarını taşıyıp taşımadığı yönünde yapılan araştırma
sonucu,
2) Raporun ilgili olduğu dönemde, yönetim kurulu
toplantı nisabı kaybedilmiş ise denetleme organı üyeleri tarafından
gecikilmeksizin yeteri kadar yedek üye çağrılıp çağrılmadığı,
3) Yönetim kurulu üyeleri
hakkında, kooperatifi zarara uğratıcı eylemleri dolayısıyla açılmış hukuki
sorumluluk davası veya 1163 sayılı Kanunda belirtilen suçlarla ilgili
açılmış kamu davası bulunmakta ise davaya ilişkin genel bilgiler ve davanın
göreve devamını etkileyip etkilemediğine ilişkin görüş,
4) Yönetim kurulu
üyelerine, genel kurulca belirlenen aylık ücret, huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında başka bir ad altında veya
belirlenen bu tutarların üzerinde ödeme yapılıp yapılmadığı,
5) 1163 sayılı Kanun ve
kooperatif anasözleşmesine aykırı olarak, genel
kurulun devir ve terk edemeyeceği yetkilerin yönetim kurulu üyelerince
kullanılıp kullanılmadığı, bu bağlamda; gayrimenkul alımında ve satımında
takip edilecek usul ile alınacak gayrimenkulün niteliği, yeri ve azami
fiyatı ile satılacak gayrimenkulün asgari fiyatıyla ilgili genel kurul
kararına uygun hareket edilip edilmediği, imalat ve inşaat işlerinin genel
kurulca belirlenen yöntemle yapılıp yapılmadığı,
6) Yönetim kurulu üyeleri
ve kooperatif personelinin, kooperatifle, kooperatif konusuna giren bir
ticari muamele yapıp yapmadıkları,
7) Yapı kooperatiflerinde, genel kurulca alınması
kararlaştırılan gayrimenkullerin alımının, kat karşılığı arsa
devralınmasının, yönetim kurulunca tapu devri veya tapuya şerh verdirilecek
bir satış vaadi sözleşmesi ile yapılıp yapılmadığı,
8) Yönetim kurulu
üyelerinin, kooperatife ait defter ve belgeleri incelenmek üzere denetleme
organı üyelerine verip vermedikleri, bu konuda herhangi bir sıkıntı yaşanıp
yaşanmadığı,
9) Genel kurul toplantısına sunulan yönetim kurulu
yıllık çalışma raporunun, kooperatifin gerçek durumunu yansıtır şekilde
eksiksiz ve hatasız hazırlanıp hazırlanmadığı,
10) Müdür ve kooperatif personeline ödenen ücretler
kapsamında, ilgililerin sigorta primlerinin Sosyal Güvenlik Kurumuna tam ve
zamanında yatırılıp yatırılmadığı,
11) 1163 sayılı Kanunun 90 ıncı
maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca ilgili Bakanlıkça verilen talimatların yerine
getirilip getirilmediği,
belirtilir.
c) Ortaklık işlemleri bölümünde;
1) Genel kurul toplantısına ilişkin ortaklar
listesinin, kooperatif anasözleşmesinde
belirtilen bilgileri içerir şekilde düzenlenip düzenlenmediği ve KOOPBİS’den alınıp alınmadığı,
2) Kooperatife ortak kaydedilen veya ortaklığı sona
erenlerle ilgili olarak yönetim kurulu kararları alınıp alınmadığı,
3) Genel kurul toplantısına
ilişkin düzenlenen ortaklar listesinin, kooperatifin ortaklar defterindeki
kayıtlara uygun olup olmadığı, bu bağlamda, genel kurul toplantısına
katılma hakkı bulunmayanların ortaklar listesinde yer alıp almadığı, yapı
kooperatifleri hariç olmak üzere diğer kooperatiflerde genel kurul
tarihinin üç ay öncesinden ortak olmayanların listede yer alıp almadığı,
haklarında alınan çıkarma kararı kesinleşmeyen ortakların listede olup olmadıkları,
4) Yapı kooperatiflerinde, genel kurulca
kararlaştırılan ortak sayısının üzerinde ortak kaydedilip kaydedilmediği,
5) Anasözleşmede gösterilmeyen
sebeplerle ortaklıktan çıkarılıp çıkarılmadığı, haklarındaki çıkarma kararı
kesinleşmeyen ortakların yerine yeni ortak alınıp alınmadığı,
6) Kooperatif ortakları tarafından, yönetim kurulu
üyeleri ve kooperatif personeli hakkında, denetleme organı üyelerine
intikal ettirilmiş şikâyetler var ise bu konularda yapılan incelemeler,
7) Yönetim kurulu
tarafından, ortaklar arasında hak ve vecibelerde eşitlik ilkesine uygun
hareket edilip edilmediği,
8) Ortaklık pay devirlerinin kanun ve anasözleşme hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilip
gerçekleştirilmediği,
9) Özellikle yapı kooperatiflerinde bir ortaklık
payına birden fazla kimsenin ortak olup olmadığı,
10) Yapı kooperatiflerinde, ortaklardan talep
edilen aidat ve ara ödemelerin genel kurul tarafından belirlenip
belirlenmediği, borçlu ortaklar hakkında kanun ve anasözleşme
hükümlerine göre işlem yapılıp yapılmadığı,
belirtilir.
ç) Defter ve belgeler bölümünde;
1) 6102 sayılı Kanun hükümleri uyarınca tutulması
zorunlu olan, yevmiye defteri, defteri kebir, envanter
defteri, yönetim kurulu karar defteri, pay defteri ve genel kurul toplantı
ve müzakere defterinin tutulup tutulmadığı,
2) Yevmiye defteri kayıtlarının 6102 sayılı Kanunda
öngörülen sürede yapılıp yapılmadığı, kayıt nizamına uyulup uyulmadığı,
3) Envanter defterine, kooperatifin dönem sonu
bilançosu ile dönem başı açılış bilançosunun ve gelir tablosunun işlenip
işlenmediği,
4) Yevmiye defteri, envanter
defteri, defteri kebir, yönetim kurulu karar defteri, genel kurul toplantı
ve müzakere defteri ve ortaklar (pay) defterlerinin açılış tasdiklerinin;
yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defteri kapanış tasdiklerinin 6102
sayılı Kanunda öngörüler süre içerisinde yaptırılıp yaptırılmadığı,
5) Defterler ile saklanması zorunlu olan
belgelerin, 6102 sayılı Kanunda öngörülen süreyle saklanıp saklanmadığı,
6) Muhasebe kayıtlarında yer alan tahsilat ve ödemelerin tümünün kanunen geçerli belgeye
dayanıp dayanmadığı,
belirtilir.
d) Bilanço, gelir tablosu hesapları ve mali durum
bölümünde;
1) Bilanço ve gelir tablosunun, kooperatifin
muhasebe defterlerine uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığı, yanlış, eksik
bilgi bulunup bulunmadığı, bilanço kalemlerinin ayrıntılı bilgi içerip
içermediği,
2) Bir önceki genel kurulda görüşülerek kabul
edilen bütçe ile gerçekleşen bilanço kalemlerinin uyumlu olup olmadığı,
3) Bilançoda hazır değerler ve menkul kıymetler
bölümünde yer alan tutarların fiilen bulunup bulunmadığı sayım ile tespit
edilmesini müteakip sayım sonuçları,
4) Kooperatifin alacaklarının hangi işlemlerden
kaynaklandığı, alacakların takibi ve tahsili konusunda yönetim kurulunca
gerekli gayret ve titizliğin gösterilip gösterilmediği,
5) Kooperatif kayıtlarında görünen avansların
ayrıntılı dökümü ile bu avansların kooperatifin amaç ve faaliyeti
kapsamında verilip verilmediğine, avans kapatma işlemlerinde süre ve belge
yönünden gerekli titizliğin gösterilip gösterilmediği,
6) Kooperatifin genel olarak borçlarının dökümü,
gerçek bir mal veya hizmet alımına dayanıp dayanmadıkları, borçların
vadesinde ödenmesi konusunda yönetim kurulunca gerekli tedbirlerin alınıp
alınmadığı,
7) Ortaklardan yapılan her türlü tahsilatın
kayıtlara eksiksiz intikal ettirilip ettirilmediği, gecikme faizi tahakkuk
ve tahsilatlarının yapılıp yapılmadığı,
8) Vergi ve diğer yasal yükümlülüklerin tam ve
zamanında yerine getirilip getirilmediği, getirilmemiş ise nedeni,
kooperatif faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında herhangi bir faiz, gecikme
cezası ödenmiş ise bunların dökümüne, nedenlerine ve gelir tablosu
hesaplarında açık olarak gösterilip gösterilmediği,
9) Genel yönetim giderlerinin usulüne uygun,
kooperatifin iş hacmiyle uyumlu olup olmadığı,
10) Kooperatifin ilgili faaliyet
dönemindeki işlemleri neticesinde olumlu gelir ve gider farkı oluşmuş
(bilançoda dönem kârı) ise bu farkın 1163 sayılı Kanun ve kooperatif anasözleşmesi hükümlerine uygun olarak dağıtımının
yapılıp yapılmadığına, işlemler neticesinde menfi gelir ve gider farkı
oluşmuş (bilançoda dönem zararı) ise bu farkın 1163 sayılı Kanun ve
kooperatif anasözleşmesi hükümlerine uygun olarak
karşılanıp karşılanmadığı,
11) 1 ilâ 10 uncu bentlerde yer verilen tespitler
çerçevesinde, kooperatifin mali durumu hakkında genel bir değerlendirmesi,
belirtilir.
e) Taşınmaz alım ve satımı ile inşaat çalışmaları
bölümünde;
1) Taşınmaz alımı gerçekleşmiş ise taşınmazın
kooperatif amaçlarına uygun olup olmadığı; bu taşınmazın alım bedeli ve
yapılan ödemelerin tutarı,
2) İnşaat yapımına başlanmış ise projelerin ilgili
belediyece onaylanıp onaylanmadığı, yapı ruhsatı alınıp alınmadığı,
3) Yapı denetim raporlarında belirtilen inşaat
yapım seviyelerine ilişkin açıklamalar,
4) Yapı kooperatifleri birlikleri ve merkez
birliklerinde, arsa temini, alt yapı çalışmalarına, ortak kooperatiflere
arsa tahsisi işlemlerinin mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığı,
5) Taşınmaz alımında ve satımında takip edilecek
usul ile alınan taşınmazın niteliğinin, yerinin ve azami fiyatının, satılan
taşınmazın ise asgari satış fiyatının genel kurulda belirlenip
belirlenmediği,
6) İmalat ve inşaat işlerinin yaptırılma yönteminin
genel kurulda belirlenip belirlenmediğine, belirlendi ise hangi yöntemin
tercih edildiği,
belirtilir.
f) Diğer açıklamalar bölümünde;
1) Kooperatif tasfiye halinde ise tasfiye aşamasına
ilişkin açıklamalar,
2) İşlerin yürütülmesinde ilgili kanun ve ana
sözleşmeye aykırı hareketler mevcut ise kısa açıklamalara ve yapılacak
işleme dair görüşler,
belirtilir. Ayrıca kooperatifin özel durumu ve çalışma konusu
gibi hususlar gözetilerek, bu Yönetmelikte düzenlenmemiş olsa dahi gerekli
görülen açıklamalara ve önerilere yer verilebilir.
g) Sonuç bölümünde; kooperatifin işlem ve
hesaplarının incelenmesi neticesinde ulaşılan sonuç ve kanaat belirtilerek
genel kurulun takdirine sunulur.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Kooperatiflerde Dış Denetim,
Dış Denetimin Konusu ve Dış Denetçinin Nitelikleri
Dış
denetimin konusu ve kapsamı
MADDE 13 – (1)
Kooperatiflerin finansal tablolarının; kooperatiflerin tabi olduğu 1163
sayılı Kanun, 6102 sayılı Kanun, 213 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatına göre
hazırlanıp hazırlanmadığı, gelir ve giderlerinin dayanağını oluşturan
belgelerin ilgili mevzuata uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, gelir ve
gider hesapları ile bilanço hesaplarının defter, kayıt ve belgelerle uyumlu
olup olmadığı hususları dış denetimin konusunu oluşturur.
(2) Yönetim kurulu yıllık
faaliyet raporu içerisinde yer alan finansal bilgiler de dış denetimin
kapsamı içindedir.
(3) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu tarafından bağımsız denetçi olarak yetkilendirilenler, ilgili
Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen birlik veya merkez birlikleri
nezdinde gerçekleştirdikleri denetimler dışındaki denetim faaliyetlerini,
bu Yönetmelik kapsamında yürütür.
Dış
denetim yapabilecekler
MADDE 14
– (1) 15 inci maddenin birinci
fıkrasında belirtilen kooperatiflerin dış denetimi;
a) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler,
b) 3568 sayılı Kanuna tabi meslek mensupları,
c) İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen,
bağlı olunan merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı
olunan birlikler,
tarafından yapılabilir.
(2) Dış denetime tabi olan kooperatiflerin genel
kurullarında, dış denetimi yapmak üzere birinci fıkrada sayılanlardan biri
seçilir.
Dış
denetime tabi kooperatifler ve dış denetim yaptırmamanın sonuçları
MADDE 15
– (1) Aşağıdaki şartlardan birini
sağlayan faal kooperatifler dış denetime tabidir:
a) Tarım satış, tarım kredi, esnaf ve sanatkârlar
kredi ve kefalet, pancar ekicileri kooperatifleri.
b) Yapı ruhsatı alınmış ve ortak sayısı 100 veya
daha fazla olan yapı, turizm geliştirme ve gayrimenkul işletme konularında
faaliyet gösteren kooperatifler.
c) Faaliyet konusuna bakılmaksızın 30 milyon Türk
lirası ve üstü net satış hasılatı olan
kooperatifler.
ç) Faaliyet konusuna bakılmaksızın 2.000 ve daha
fazla ortağı bulunan kooperatifler.
(2) Kooperatifler art arda iki hesap döneminde
birinci fıkranın (c) bendindeki şartı sağlamaları durumunda, müteakip hesap
döneminden itibaren dış denetime tabidir. Kooperatiflerin yıllık net satış hasılatı hesaplanırken vergi mevzuatı çerçevesinde kamu
idarelerine sunulmak üzere hazırlanan son iki hesap dönemine ilişkin
bilanço ve gelir tablosu dikkate alınır. Art arda iki hesap döneminde
yıllık net satış hasılatı birinci fıkranın (c)
bendinde belirlenen rakamın altında kalan kooperatifler müteakip hesap
döneminden itibaren dış denetim kapsamından çıkarılır. Ancak müteakip
dönemde bu şartı sağlaması durumunda bir sonraki dönemde dış denetim
kapsamına dahil olur.
(3) Kooperatiflerin yıllık net satış hasılatının hesaplanmasında varsa bağlı ortaklıkların ve
iştiraklerin yıllık net satış hasılatı da dikkate alınır.
(4) Kanuni yükümlülükleri nedeniyle 6102 sayılı
Kanunun ilgili hükümleri kapsamında bağımsız denetim yaptıran
kooperatifler, bu Yönetmelik uyarınca yaptırmaları gereken dış denetimden
muaftır.
(5) Bu Yönetmelik uyarınca dış denetime tabi olduğu
halde söz konusu denetimi yaptırmayan kooperatiflerin finansal tabloları,
yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ve ibra konularında alınan genel
kurul kararları geçersizdir.
Dış
denetçinin nitelikleri
MADDE 16
– (1) Bu Yönetmelik uyarınca dış
denetim faaliyeti yürütebilmek için;
a) Türk vatandaşı olmak ve medeni hakları kullanma
ehliyetine sahip bulunmak,
b) Kamu haklarını kullanmaktan yoksun bırakılmış
olmamak,
c) Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal
düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet,
hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli
iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan
kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından ya da
1163 sayılı Kanun hükümlerine göre mahkûm olmamak,
ç) En az lisans düzeyinde diploma
sahibi olmak kaydıyla 3568 sayılı Kanun hükümleri uyarınca ilgili meslek
odasına kayıtlı serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir
unvanına sahip olmak veya bu unvanları haiz olma koşulu hariç bu maddenin
birinci ve ikinci fıkralarında öngörülen diğer niteliklere sahip olmak
koşuluyla denetim yetkisi verilen birlik/merkez birliğinde denetimle
görevli personel olmak,
d) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler hariç olmak üzere dış
denetçi eğitimini tamamlamış olmak,
e) Görevi süresince, dış denetim işlemleri dışında
kendisi veya başkası namına, bizzat veya dolaylı olarak kooperatifle
kooperatif konusuna giren bir ticari muamelesi bulunmamak,
f) Kooperatif ile ortaklık ilişkisi bulunmamak,
g) Son 5 yıl içinde gerçekleştirdikleri kooperatif
dış denetimlerinde bu Yönetmelik hükümlerine üç seferden fazla aykırı
davranışlarda bulunmamış olmak,
ğ) Görevi süresince, dış
denetçiler ve bunların boşanmış olsalar dahi eşleri ile üçüncü dereceye
kadar (üçüncü derece dâhil) kan ve kayın hısımları veya dış denetçi
tarafından denetlenen kooperatif veya denetlenen kooperatif ile ilgili
olanlarla doğrudan veya dolaylı olarak menfaat, ortaklık, kilit yönetici
sıfatıyla iş, olağan ekonomik ilişkiler dışında borç veya alacak
ilişkilerine girmemiş olmak,
h) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu tarafından bağımsız denetçi olarak yetkilendirilmişse, faaliyet
izinlerinin iptal edilmemiş veya askıya alınmamış olması ya da bağımsız
denetim resmi sicilinde gayri faal olarak gösterilmemiş olması,
şarttır.
(2) Dış denetçi, görevini yürütürken bu Yönetmelik
hükümlerine ve ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareket edemez. Ayrıca dış
denetçinin 38 inci ve 39 uncu maddelere uygun denetim raporu hazırlaması,
süresi içinde tamamlaması ve hazırladığı raporu usulüne uygun olarak
sunması gerekir.
(3) Dış denetçi ile denetim yapılacak kooperatif
arasında, denetçinin tarafsızlığını ortadan kaldıran bir nedenin varlığı
halinde, denetçi bu kooperatifte denetim yapamaz.
Dış
denetçi eğitimi
MADDE 17
– (1) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve
Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler
hariç olmak üzere, bu Yönetmelik kapsamında dış denetim yapacak dış
denetçilere, Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kamu kurum
ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları veya
üniversitelerce eğitim verilir.
(2) Eğitim programını tamamlayanlara katılım
belgesi verilir. Katılım belgesinin geçerlilik süresi 5 yıldır. Bu sürenin
sonunda dış denetçilerin yenileme eğitimi alarak katılım belgelerini
yenilemeleri şarttır.
(3) Dış denetçi eğitimine ve yenileme eğitimlerine
ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
ALTINCI BÖLÜM
Dış Denetime Yetkili Birlikler/Merkez Birlikleri
Dış
denetime yetkili birlikler/merkez birlikleri
MADDE 18
– (1) İlgili Bakanlıkça yetki
verilmesi halinde bu Yönetmelik uyarınca yapılacak dış denetim, merkez
birliği olan kooperatiflerde merkez birliği, merkez birliği kurulamamışsa
ortağı olduğu birlik tarafından gerçekleştirilebilir. Dış denetime yetkili
merkez birlikleri kendi ortakları dışındaki kooperatif ve birlikleri;
birlikler de kendi ortakları dışındaki kooperatifleri denetleyemezler.
Kooperatifler merkez birliğine/birliğe ortak olsalar dahi genel
kurullarında alacağı kararla 14 üncü maddesinde yer alan diğer dış denetim
seçeneklerini tercih edebilirler.
(2) İlgili Bakanlığın dış denetimle
yetkilendireceği birlikler/merkez birliklerinin;
a) En az 7 ortak kooperatifinin bulunması,
b) Dış denetimi gerçekleştirebilecek kurumsal
kapasiteye sahip olması, bu kapsamda dış denetimi gerçekleştirmek üzere
denetim biriminde 16 ncı maddede belirtilen
nitelikleri taşıyan ve ortağı olan dış denetime tabi birim kooperatif
sayısı;
1) 500’ün altında olanlarda en az 1/20’si kadar,
2) 500-750 arası olanlarda 1/30’u kadar,
3) 750 ve üzeri olanlarda 1/40’ı kadar,
tam zamanlı dış denetimle görevli personel istihdam
etmiş olması,
c) Denetim rehberinin yazılı olarak oluşturulması,
ç) Organizasyon, mekân, teknik donanım, belge ve
kayıt düzeninin denetim faaliyetini etkin bir şekilde gerçekleştirebilmesi
için yeterli olması,
şarttır.
(3) Dış denetime yetkili birlik/merkez birliği
olmak için yapılan başvurular ilgili Bakanlık tarafından değerlendirilir.
Değerlendirme sonucunda olumlu bulunanlar, denetime yetkili birlik/merkez
birliği olarak ilgili Bakanlık tarafından yetkilendirilir ve resmî internet
sitesinde yayımlanır.
(4) Bu Yönetmelik uyarınca dış denetimi yapacak
denetçiler için öngörülen görev, yetki ve sorumluluklar birliklerde/merkez
birliklerinde dış denetimi yapacak denetimle görevli personel için de geçerlidir.
(5) Denetimle yetkili birliklerin/merkez
birliklerinin ücret tarifeleri ilgili Bakanlıklar ile kurum ve kuruluşlarının
görüşünü almak suretiyle Bakanlık tarafından yıllık olarak belirlenebilir.
(6) Birliklerde/merkez birliklerinde dış denetimi
yapacak denetimle görevli personelin bu Yönetmelik hükümlerine aykırı
hareket etmesi halinde denetimle yetkili birliği/merkez birliği gerekli
önlemleri almak zorundadır. Denetimle yetkili birlik/merkez birliği gerekli
önlemleri almazsa yetkisi, ilgili Bakanlık tarafından geçici veya süresiz
olarak kaldırılabilir. Yetkisi geçici veya süresiz olarak kaldırılan
denetimle yetkili birliği/merkez birliği ihlali oluşturan durumun ortadan
kalkması halinde yetkilendirilmek için tekrar ilgili Bakanlığa
başvurabilir.
(7) İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen
birlik ve merkez birlikleri 6102 sayılı Kanunun ilgili hükümlerine göre
bağımsız denetime tabidir.
Birlik/merkez
birliğinde istihdam edilecek dış denetimle görevli personelin nitelikleri
MADDE 19
– (1) Birlik/merkez birliğinde
istihdam edilecek dış denetimle görevli personelde, 16 ncı
maddede yer alan hususlara ilave olarak aşağıdaki şartlar aranır:
a) Üniversitelerin en az dört yıllık lisans eğitimi
veren siyasal bilgiler, iktisat, işletme, iktisadi ve idari bilimler
fakültelerinden ya da bunlara denkliği yetkili makamlar tarafından kabul
edilen yurt dışındaki üniversitelerden veya yüksek okullardan mezun olmak.
b) Usul ve esasları Bakanlıkça belirlenecek sınavda
başarılı olmak.
c) Sağlık durumu, her türlü iklim ve yolculuk
koşullarına elverişli olmak.
(2) Birlik/merkez birliğinde istihdam edilecek dış
denetimle görevli personelin, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim
Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçi olması hali
hariç, serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir olması
halinde birinci fıkra hükümleri bu kişiler için de uygulanır.
İlgili
Bakanlığa sunulacak belgeler
MADDE 20
– (1) Denetimle yetkilendirilen
birlik/merkez birliği, ilgili Bakanlığa, her yılın ocak ayında dış denetime
tabi tutulacak kooperatiflerin bir listesini teslim etmek zorundadır.
(2) Ayrıca bu kuruluşlar her yıl yürüttükleri
denetimler hakkında bilgileri içeren bir raporu ve denetimle ilgili diğer
konular hakkındaki bilgileri ilgili Bakanlığa vermekle yükümlüdürler.
YEDİNCİ BÖLÜM
Görev, Yetki ve Sorumluluklar
Dış
denetçinin çalışma yöntemi ve görevleri
MADDE 21 – (1) Dış denetçi;
finansal tabloların kayıtlara uygun, doğru ve dürüst şekilde hazırlandığına
ilişkin görüş oluşturabilmek amacıyla; öncelikle denetimin konusu ile
sınırlı kalmak kaydıyla kooperatifi tanımak için faaliyetler hakkında bilgi
toplayarak, denetim ve çalışma programını hazırlamak suretiyle denetimi
planlar; yeterli, uygun nitelikte ve güvenilir kanıt toplar ve finansal
tablolar ile diğer denetim konularına ilişkin sonuca ulaşır.
(2) Denetim planlarının hazırlanmasında ve
denetimin yürütülmesinde risk unsurları öncelikle dikkate alınır. Risk
düzeyinin yüksek olduğu sonucuna varılan alanlarda denetim faaliyetleri
arttırılır.
(3) Dış denetçinin görevleri şunlardır:
a) 6102 sayılı Kanunda sayılan ticari defterlerin
usulüne uygun bir şekilde tutulup tutulmadığını, gerekli onayların
yaptırılıp yaptırılmadığını incelemek.
b) En az altı ayda bir kooperatif faaliyetleri
hakkında bilgi edinmek ve gerekli kayıtların düzenli bir biçimde
tutulmasını sağlamak amacıyla kooperatif defterlerini ve diğer evrakını
incelemek.
c) Hatalı finansal raporlama ile kooperatif iş ve
işlemlerinde usulsüzlüğe neden olabilecek risk unsurlarını belirlemek ve bu
unsurları düzenli aralıklarla kontrol etmek.
ç) Yönetim kurulu yıllık
faaliyet raporlarının mali açıdan ilgili mevzuata uygun olarak hazırlanıp
hazırlanmadığını kontrol etmek.
d) Envanter işlemlerini kontrol etmek.
e) Kooperatifin sermayesinin karşılıksız kalıp
kalmadığını veya kooperatifin borca batık olup olmadığını kontrol etmek,
sermaye karşılıksız kalmışsa karşılıksız kalan tutarı belirlemek.
f) Kooperatiflerin gelir gider farklarının
dağıtımlarına ve giderlerin paylaşımına ilişkin hususlarda anasözleşmeye uygun hareket edilip edilmediğini
incelemek.
g) Ortakları şahsen veya ek ödeme ile yükümlü olan
kooperatiflerde, ortaklar listesinin usulüne uygun olarak oluşturulup
oluşturulmadığını, pay defteri ile uyumlu olup olmadığını incelemek.
(4) Dış denetçi yaptığı denetim faaliyetleri
esnasında kooperatif ortakları veya alacaklılar aleyhine telafisi güç veya
imkânsız sonuçlar doğuracak bir hususu tespit ettiğinde, konuyu derhal
yönetim kuruluna yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bu hususa dış denetim
raporunda ayrıca yer verilir.
(5) Dış denetçi, gerektiğinde açıklama yapmak üzere
genel kurul toplantılarına katılır, ancak oy kullanamaz.
Tarım
satış kooperatiflerinde dış denetim yapacakların görevleri
MADDE 22
– (1) Tarım satış
kooperatiflerinde ve bağımsız denetime tabi olmayan tarım satış
kooperatifleri birliklerinde denetim yapacak dış denetçi 21 inci maddedeki
görevlerin yanı sıra 8 inci maddede belirtilen görevleri de yerine
getirmekle yükümlüdür.
Dış
denetim teknikleri
MADDE 23
– (1) Dış denetçi, aşağıda sayılan
tekniklerin bir kısmını veya hepsini ya da bunlara benzer diğer denetim
tekniklerini kullanarak ve ikinci fıkrada belirtilen denetim standardındaki
hükümleri kıyasen uygulayarak yeterli ve uygun kanıtları toplar.
a) Tetkik: İşletme içinden veya dışından elde
edilen, basılı veya elektronik ortamda ya da başka bir depolama ortamında
bulunan kayıt veya belgelerin incelenmesi ya da varlıkların fiziki olarak
incelenmesidir.
b) Gözlem: Bazı kanıtların elde edilmesi sürecinde,
denetçinin hazır bulunması ve bu sürece nezaret etmesidir.
c) Dış teyit: Dış denetçinin, denetim konuyla
ilgili üçüncü kişilerden fiziki, elektronik veya başka bir ortamda doğrudan
yazılı yanıt şeklinde elde edilen denetim kanıtıdır.
ç) Sorgulama: Dış denetçinin, denetim sürecinde ilgililerden
yazılı veya sözlü olarak bilgi almasıdır.
d) Kayıt sisteminin kontrolü: Örneklemeler yoluyla
kaynak belgelerin seçilmesi ve bu belgelerden hareketle muhasebe kayıt
ortamında detaylı inceleme yapılarak işlemlerle ilgili kayıtların
doğruluğunun araştırılmasıdır.
e) Yeniden hesaplama: Kooperatife ait
hesaplamaların dış denetçi tarafından doğrulanmasıdır.
f) Analitik prosedürler:
Finansal ve finansal olmayan veriler arasındaki anlamlı ilişkilerin analiz
edilmesi yoluyla finansal bilgilerin değerlendirilmesidir.
g) Örnekleme: İşlemler grubu içerisindeki
kalemlerin bütünü hakkında bilgi edinilebilmesi için bu grup içerisinde yer
alan bütünün özelliklerini gösterebilecek bazı kalemlerin seçilerek
incelemeye alınmasıdır.
ğ) Yeniden uygulama: Aslen işletmenin iç
kontrolünün bir parçası olarak uygulanmış olan prosedür
veya kontrollerin, dış denetçi tarafından bağımsız bir şekilde
yürütülmesidir.
(2) Bu Yönetmelik uyarınca yürütülecek dış
denetimlerde Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından
yayımlanan Sınırlı Bağımsız Denetim Standardı (SBDS) 2400 kıyasen
uygulanır. Mezkûr standardın kıyasen uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar
Bakanlıkça belirlenir.
Dış
denetçinin yetkileri
MADDE 24
– (1) Dış denetçi;
a) Kooperatif yönetim kurulundan ve bu kurulun
bilgisi dâhilinde diğer kooperatif görevlilerinden, denetim için gerekli
olan elektronik ortamdakiler dâhil olmak üzere bütün bilgilerin kendilerine
verilmesini ve dayanak oluşturabilecek belgelerin sunulmasını isteme,
b) Kooperatif yönetim kurulunca düzenlenip
onaylanan finansal tablolar ile yıllık faaliyet raporunun gecikilmeksizin
kendisine ibrazını talep etme,
c) Kooperatifin defterlerini, yazışmalarını,
belgelerini, varlıklarını, yükümlülüklerini, kasasını, kıymetli evrakını ve
envanterini inceleme,
ç) Kooperatifin yönetim kurulundan, denetim
çerçevesinde gerekli imkânların sağlanmasını isteme,
d) Denetim çerçevesinde üçüncü kişilerden fiziki,
elektronik veya başka bir ortamda bilgi isteme,
yetkilerine sahiptir.
(2) Dış denetçinin bu Yönetmelikte yer alan denetim
yetkileri sınırlandırılamaz. Dış denetçi, denetlenen kooperatif tarafından
bu yetkilerin sınırlandırılması ya da haklı bir sebebin varlığı halinde,
dış denetim sözleşmesini feshedebilir. Sözleşmenin feshi yazılı ve
gerekçeli olmak zorundadır.
Dış
denetçinin yükümlülükleri
MADDE 25
– (1) Dış denetçi aşağıdaki
yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır:
a) Denetimlerini, 1163 sayılı Kanuna, bu
Yönetmeliğe, mesleki etik ilkelere uygun bir şekilde ve özenle gerçekleştirmek.
b) Denetimi, dürüst ve tarafsız bir şekilde yapmak.
c) Dış denetimi gerçekleştirirken, elektronik,
manyetik ve benzeri ortamlarda tutulanlar dâhil olmak üzere, tüm belgeleri
ekleriyle birlikte denetim dosyası haline getirmek.
ç) Denetim dosyasının aslına uygun bir nüshasını 10
yıl boyunca muhafaza etmek ve talep halinde ilgili Bakanlığa ibraz etmek.
d) Sır saklamakla ve denetleme ile ilgili olan iş
ve işletme sırlarını izinsiz olarak kullanmamak.
e) Gerektiğinde; genel kurul toplantılarına iştirak
etmek ve denetim faaliyetini ve sonuçlarını ilgilendiren konularda genel
kurula açıklamalarda bulunmak.
f) Dış denetim sözleşmesinin feshi halinde, yeni
dış denetçiye verilmek üzere, fesih tarihine kadar elde ettiği sonuçları
bir rapor haline getirerek yönetim kuruluna vermek.
g) Dış denetim sonuçlarını içeren raporunu ve varsa
sözleşmesi feshedilmiş dış denetçinin elde ettiği sonuçlara ilişkin
raporları genel kurula sunulmak üzere yönetim kuruluna vermek.
ğ) Görevleri sırasında 1163 sayılı Kanun, 6102
sayılı Kanun veya 213 sayılı Kanunda yer alan adli veya idari ceza
öngörülen bir hususu tespit ettiklerinde gecikmeksizin yetkili makamlara
iletmek.
(2) Dış
denetçiler, görevleri sebebiyle işledikleri suçlardan dolayı, fiillerinin
niteliğine göre 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı
Türk Ceza Kanununun kamu görevlilerine ait hükümleri uyarınca
cezalandırılırlar.
Kooperatiflerin
yükümlülükleri
MADDE 26
– (1) Denetlenen kooperatifin
yönetim kurulunun yükümlülükleri şunlardır:
a) Finansal tabloları ve yönetim kurulunun yıllık
faaliyet raporunu düzenlettirip onaylayarak gecikmeksizin dış denetçiye
vermek.
b) Bu kuruldan ve söz konusu kurulun bilgisi
dâhilinde diğer kooperatif görevlilerinden, denetim için gerekli olan
elektronik ortamdakiler dâhil olmak üzere bütün bilgilerin dış denetçiye
verilmesini ve dayanak oluşturabilecek belgelerin sunulmasını sağlamak.
c) Kooperatifin defterlerinin, yazışmalarının,
belgelerinin, varlıklarının, borçlarının, kasasının, kıymetli evrakının, envanterinin incelenerek denetlenebilmesi için dış denetçiye
gerekli imkânları sağlamak.
ç) 1163 sayılı Kanuna uygun ve özenli bir denetim
için gerekli olan bütün bilgi, belge ve defterler ile elektronik
kayıtlarını, bunların örneklerini noksansız ve gerçeğe uygun olarak dış
denetçiye vermek, dayanak oluşturabilecek belgelerin sunulmasını sağlamak,
yazılı ve sözlü bilgi taleplerini karşılamak ve her türlü yardım ve
kolaylığı göstermek.
(2) 25 inci maddenin birinci fıkrasının (f) bendi
uyarınca yönetim kuruluna sunulan rapor, seçilen yeni dış denetçiye derhal
verilir.
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Dış Denetçinin Seçimi ve Görevden Alınması
Dış
denetçinin seçimi
MADDE 27
– (1) Bu Yönetmelik uyarınca dış
denetime tabi olan kooperatiflerde bir dış denetçi görev yapar.
(2) Dış denetçiler, 16 ncı
maddede belirtilen nitelikleri taşıyanlar arasından, kuruluşta anasözleşmeyle, sonraki dönemlerde genel kurul
kararıyla görev yapacağı hesap dönemi içerisinde seçilirler. Seçilen dış
denetçinin görevi kabul etmemesi durumunda görev yapmak veya dış
denetçiliğin herhangi bir sebeple boşalması durumunda kalan sürede görev
yapmak üzere aynı genel kurulda yedek dış denetçi de seçilebilir.
(3) İlgili Bakanlıkça dış denetimle
yetkilendirilen, merkez birlikleri veya birlikler tarafından yapılan dış
denetim hariç olmak üzere aynı dış denetçi bir kooperatifte en fazla 4
hesap dönemi görev yapabilir, tekrar görev alabilmesi için 2 yıl geçmiş
olması gerekir.
Dış
denetçinin görevden alınması
MADDE 28
– (1) Genel kurul haklı sebeplerin
varlığı halinde dış denetçiyi görevden alabilir. Daha önce yedek dış denetçi
seçilmemişse aynı genel kurulda yeni dış denetçinin seçimi zorunludur. Dış
denetçinin bu Yönetmelikte belirlenen şartlara ve ilkelere uymaması,
görevini ihmal etmesi veya kasten yerine getirmemesi, mevzuat hükümlerine
aykırı olarak kooperatifin faaliyetlerini aksatacak davranışlarda bulunması
ve benzeri sebepler haklı sebep sayılır.
Dış
denetçiliğin boşalması
MADDE 29 – (1) Bir dış
denetçinin ölümü, çekilmesi, görevini yapmaya engel hal oluşması,
kısıtlılığına karar verilmesi, tarafsızlığının ortadan kalkması veya bu
Yönetmelikte belirlenen şartlardan birini kaybetmesi gibi sebeplerle dış
denetçiliğin boşalması ve varsa yedek dış denetçinin de denetim görevini
herhangi bir sebeple yerine getirmesinin mümkün olmaması halinde yönetim
kurulu yeni dış denetçiyi seçmek üzere genel kurulu bir ay içerisinde olağanüstü
toplantıya çağırır.
Dış
denetçinin tescil ve ilanı
MADDE 30
– (1) Dış denetçinin seçimi ile
görevden alınması veya ayrılması ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret
Sicili Gazetesinde ilan ettirilir. Dış denetçinin tescilinde aşağıdaki
belgeler ticaret sicili müdürlüğüne sunulur:
a) Dış denetçinin seçimine ilişkin genel kurul
kararının bir örneği.
b) Dış denetçi ile yapılan denetim sözleşmesinin
bir örneği.
c) 6102 sayılı Kanunun 400 üncü maddesinde sayılan
denetçiliğe engel hallerden birinin kendisinde bulunmadığına ilişkin dış
denetçinin yazılı beyanı.
(2) Yedek dış denetçi, ancak dış denetçinin görevi
kabul etmemesi veya herhangi bir sebeple dış denetçiliğin boşalması
durumunda ve birinci fıkradaki belgelerin ticaret sicili müdürlüğüne
sunulması şartıyla dış denetçi olarak tescil edilebilir.
DOKUZUNCU BÖLÜM
Dış Denetçinin Uyacağı Etik İlkeler
Mesleki
şüphecilik
MADDE 31
– (1) Dış denetçi, finansal tablo
ve diğer finansal bilgilerin doğru olmayan hususlar içerebileceğini dikkate
alarak, denetim sürecini mesleki şüphecilik anlayışıyla planlayarak
yürütür.
Dürüstlük
ve tarafsızlık
MADDE 32
– (1) Dış denetçi, denetim
çalışmalarında kooperatif yönetim kurulunun veya ilgili diğer kişilerin
etkisinde kalmadan denetimi dürüst ve tarafsız bir şekilde yürütmek
zorundadır.
(2) Dış denetçi;
a) Ortaya çıkabilecek çıkar çatışmalarından uzak
kalmak,
b) Dürüstlük ve tarafsızlıklarını etkileyebilecek
hiçbir müdahaleye imkân vermemek,
c) Denetim sonucunda ulaştıkları görüşlerini,
başkalarının doğrudan veya dolaylı çıkarlarını düşünmeksizin raporlarında
açıklamak,
zorundadır.
(3) Dış denetçinin, tarafsızlığını tehdit eden
unsurlar ile bunlara karşı oluşturulan önlem mekanizmalarına hazırlayacağı
raporda belgeleriyle birlikte yer vermesi zorunludur.
Tarafsızlığı
ortadan kaldıran durumlar
MADDE 33
– (1) 6102 sayılı Kanunun 400 üncü
maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesi ile (a) ilâ (h) bentlerinde
belirtilen hususların varlığı bu Yönetmelik uyarınca denetim yapacak dış
denetçinin tarafsızlığını ortadan kaldırır.
(2) Denetimle yetkili birlik/merkez birliğinde
istihdam edilen denetçiler için 6102 sayılı Kanunun 400 üncü maddesinin
birinci fıkrasının (d) bendinde düzenlenen, denetlenecek kooperatifle
çalışılan birlik/merkez birliği arasındaki bağlantı tarafsızlığı ortadan
kaldırmaz.
(3) Dış denetçi, dış denetimini yaptığı
kooperatife, vergi danışmanlığı ve vergi denetimi dâhil, danışmanlık veya
hizmet veremez.
Mesleki
yeterlik ve özen
MADDE 34
– (1) Dış denetçi, denetimin
planlanması, yürütülmesi, sonuçlandırılması ve denetim sonucunda
düzenlenecek raporların hazırlanması safhalarında gerekli dikkat ve özeni
göstermek zorundadır.
(2) Dış denetçi, denetim faaliyetini yürütürken
sınırlı güvence için yeterli miktarda, uygun nitelikte ve güvenilir kanıt
toplayarak özen ve titizlikle inceleme yapmak, ulaştığı sonuç ve görüşünü,
düzenleyeceği denetim raporunda açıklamak zorundadır.
Sır
saklama yükümlülüğü
MADDE 35
– (1) Dış denetçi ve dış
denetçinin yanında çalışanlar ile dış denetçiye dışarıdan hizmet verenler,
faaliyetleri sırasında öğrendikleri ve açıklanmasında kooperatifin veya
ortakların şahısları için zarar umulan hususları kooperatif ortaklarına ve
üçüncü şahıslara açıklayamazlar, bu sırları kendilerinin veya üçüncü kişilerin
menfaatlerine kullanamazlar.
(2) Mevzuat gereği yapılan ilan ve duyurular sır
sayılmaz.
(3) Her türlü adlî veya idari inceleme ve
soruşturma hallerine ilişkin olarak, sır sayılan bilgilerin yetkililere verilmesi
sır saklama yükümlülüğüne aykırılık oluşturmaz.
Faaliyet
sınırlamaları ve reklam yasağı
MADDE 36
– (1) Bu Yönetmelik uyarınca dış
denetim yapanlar, denetimini yaptıkları kooperatiflerin faaliyet konuları
ile ilgili olarak denetim faaliyetinin yapıldığı dönemde ve bu dönemi takip
eden bir yıl içinde ticari faaliyetlerde bulunamaz, bu konularda faaliyet
gösteren ticari teşekküllerde yönetici olamaz.
(2) Dış denetçi, başka bir dış denetçi tarafından
denetlenen bir kooperatifin aynı döneme ilişkin dış denetim hizmetini kabul
edemezler.
(3) Dış denetçi doğrudan veya dolaylı olarak reklam
yapamaz, reklam sayılabilecek faaliyetlerde bulunamaz. Ancak, dış denetçi,
meslek etiğine uygun şekilde tanıtıcı bilgiler içeren broşürler hazırlayıp
dağıtabilir, mesleki konularda bilimsel nitelikte yayın yapabilir ya da
mesleki konularda seminer, konferans gibi toplantılar düzenleyebilir veya
eğitim verebilir.
(4) Üçüncü fıkrada belirtilen faaliyetler
yürütülürken;
a) İşin sonucu ile ilgili vaat ve taahhütlerde
bulunulmaması,
b) İşin gerektirdiği ciddiyette ve ölçüde
davranılması,
c) Abartılmış hissi, sağlıklı bir karar alınması
için duyurulması zorunlu olan bilgilerin gizlenmesi gibi gerçeğe uymayan ve
kamuoyunu aldatıcı ve yanıltıcı, deneyim noksanlıklarını istismar edici
söz, görüntü ve bilgi unsurlarına yer verilmemesi veya bu izlenimin
oluşturulmaması,
ç) Yapılabilecek iş ve hizmetler konusunda somut
temeli olmayan bekleyişler oluşturulmaması,
d) Dış denetçinin başka bir dış denetçiyle
karşılaştırılmaması,
gerekir.
(5) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler ile kooperatifler
arasında bu Yönetmelik uyarınca yapılacak denetimlere ilişkin
sözleşmelerde, yürütülecek denetimin bir bağımsız denetim olmadığının
açıkça belirtildiği ifadeye yer verilir.
Dış
denetçilerin uyacakları etik kurallar
MADDE 37
– (1) Bu Yönetmelik uyarınca
yürütülecek dış denetimlerde Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim
Standartları Kurumu tarafından yayımlanan bağımsız denetçiler için etik
kurallar kıyasen uygulanır.
ONUNCU BÖLÜM
Dış Denetim Raporu
Dış
denetim raporunun hazırlanması ve genel kurula sunulması
MADDE 38
– (1) Dış denetim raporu
ortakların denetim faaliyetleri ve sonuçları hakkındaki bilgilere tam ve
doğru bir şekilde ulaşmasını sağlayacak ayrıntıda hazırlanır. Dış denetçi
denetim raporunda; olumlu görüş, sınırlı olumlu görüş, olumsuz görüş
bildirebilir veya şartların gerektirmesi halinde görüş bildirmekten
kaçınabilir. Raporda; yanıltıcı, abartılı ve yanlış kanaat uyandırıcı,
gerçeğe aykırı ifadelere yer verilemez. Raporda mümkün olan en basit kavram
ve terimler kullanılır, tereddüde neden olabilecek belirsiz ifadelerden
kaçınılır. Teknik terim kullanılması gereken yerlerde, herkesin kolayca
anlamasına imkân verecek şekilde açıklamalar yapılır.
(2) Dış denetçi, bu Yönetmelik uyarınca
gerçekleştirdiği tüm denetim faaliyetlerine ilişkin düzenlemiş olduğu
denetim planının, kooperatif yetkilileri ile birlikte düzenlenen
tutanakların ve eklerinin, tespit ettiği aykırılıklara ilişkin belgelerin
ve denetim kapsamında gerekli görülen diğer belgelerin birer örneklerini
denetim raporuna eklemek zorundadır.
(3) Dış denetim raporu, hesap döneminin sonundan
itibaren en geç üç ay içerisinde hazırlanarak genel kurula sunulmak üzere
yönetim kuruluna teslim edilir. Ancak her halde dış denetim raporları,
denetimi yapılan kooperatifin genel kurul toplantısı yapmasını
engellemeyecek şekilde sunulur.
(4) Yönetim kurulu, dış
denetim raporunu genel kurul toplantısından en az on beş gün önce,
kooperatifin merkez ve şubelerinde ortakların incelemesine hazır
bulundurmakla yükümlüdür. Ayrıca rapor yönetim kurulu tarafından KOOPBİS’e yüklenir.
(5) Dış denetim raporu, görüş başlığı altında
aşağıdaki hususları içerir:
a) Denetim konusunda belgelerle kayıtlar arasında
önemli sayılabilecek herhangi bir uyumsuzluğun veya aykırılığın bulunmadığı
durumlarda olumlu görüş.
b) Denetim konusunda belgelerle kayıtlar arasında
önemli uyumsuzluklar veya aykırılıklar bulunduğu ya da yeterli ve uygun
denetim kanıtı toplanamadığı, ancak bunların denetim konusunun genelini
etkilemediği durumlarda sınırlı olumlu görüş.
c) Yeterli ve uygun denetim kanıtı elde edildikten
sonra, belgelerle kayıtlar arasında tespit edilen uyumsuzlukların veya
aykırılıkların, önemli olduğu ve denetim konusunun genelini etkilediği
durumlarda olumsuz görüş.
ç) Denetim konusunun genelini etkileyen önemli
hususlarda denetim görüşüne dayanak olacak yeterli ve uygun denetim
kanıtının elde edilemediği durumlarda ya da yeterli kanıt toplanmasına
rağmen görüş oluşturmayı engelleyen belirsizliklerin sonradan ortaya
çıktığı durumlarda görüş bildirmekten kaçınıldığına ilişkin görüş.
Dış
denetim raporunun asgari içeriği
MADDE 39
– (1) Denetim yetkisi verilen
birlik ve merkez birliklerinin denetlenmelerine ilişkin hazırlanacak
raporun Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından
yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye denetim
standartlarına göre düzenlenmesi şarttır.
(2) Bu Yönetmelik kapsamında dış denetimi yapılacak
kooperatifler hakkında hazırlanacak dış denetim raporu asgari olarak
aşağıdaki hususları içerir:
a) Denetim yapılan kooperatifin hesap dönemine
ilişkin bilgiler.
b) Dış denetimin planlanmasına, risk faktörlerinin
belirlenmesine ve yapılan denetim faaliyetlerine ilişkin açıklamalar.
c) Kooperatifin tabi olduğu mevzuat gereği
hazırlaması gereken finansal tablolarına ilişkin tespit ve değerlendirmeler
ile dış denetçi görüşü.
ç) Yönetim kurulu yıllık
faaliyet raporunun mali mevzuata uygunluğuna ilişkin tespit ve
değerlendirmeler.
(3) Dış denetçi, kooperatifin finansal tablolarına
ilişkin görüşünde, finansal tabloların gerçeği dürüst, aynen ve aslına
sadık surette yansıtacak şekilde çıkarılıp çıkarılmadığı hususunda bir
kanaat belirtir. Dış denetçinin ulaştığı kanaatin dış denetim raporunda yer
verilen bilgi ve belgelerle uyumlu olması şarttır.
ON BİRİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Denetim
raporlarının değiştirilmesi
MADDE 40
– (1) Kooperatifin finansal
tabloları ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetim raporunun
sunulmasından sonra değiştirilmişse ve değişiklik denetim raporunu
etkileyebilecek nitelikteyse, finansal tablolar ile yönetim kurulunun
yıllık faaliyet raporu yeniden denetlenir. Yeniden denetleme ve bunun
sonucu, raporda özel olarak açıklanır. Denetleme organı üyeleri ve dış
denetçiler görüşlerinde yeniden denetimi yansıtan uygun eklere yer
verirler.
Bakanlığın
yetkisi
MADDE 41
– (1) Bakanlık, ilgili
Bakanlıkların görüşünü alarak:
a) Bu Yönetmeliğin uygulanmasına ilişkin usul ve
esasları düzenler, ortaya çıkacak tereddütleri giderir, dış denetime
ilişkin standartlar ve ilkeler belirleyebilir ve rehberler yayımlayabilir.
b) Dış denetçilerin ücret tarifelerini, kooperatif
ölçeklerini de göz önünde bulundurarak ilgili kurum ve kuruluşların
görüşünü almak suretiyle belirleyebilir.
c) Dış denetimle yetkili birliklerin/merkez
birliklerinin ücret tarifelerini, kooperatif ölçeklerini de göz önünde
bulundurarak ilgili kurum ve kuruluşların görüşünü almak suretiyle
belirleyebilir.
ç) Bir dış denetçinin ülke ve il genelinde en fazla
kaç kooperatifte denetim yapabileceğini belirleyebilir.
İlgili
Bakanlığın yetkisi
MADDE 42
– (1) İlgili Bakanlık:
a) Kooperatiflerin işlem ve hesaplarını denetim
elemanlarına veya denetim için görevlendireceği personele denetlettirir.
b) 18 inci madde kapsamında dış denetim yapma
yetkisi verilecek birlikleri/merkez birliklerini belirler, bunların
yetkisini geçici veya süresiz olarak kaldırabilir.
c) Dış denetçilerin bu Yönetmelik kapsamındaki
faaliyetlerine ilişkin olarak ihbar, şikâyet, bildirim gibi durumlarda ve
gerekli gördüğü diğer hallerde inceleme ve denetim yapabilir.
Dış
denetime tabi kooperatiflerin takibi
MADDE 43
– (1) Bu Yönetmelik gereğince dış
denetime tabi kooperatiflerin takibi il müdürlüğü tarafından yapılır.
Mevcut
denetleme organı üyelerinin durumu
GEÇİCİ
MADDE 1 – (1) Kooperatiflerin
mevcut denetleme organı üyeleri için yapılacak ilk seçimlere kadar 7 nci maddenin birinci fıkrasının (b) bendi hükmü
uygulanmaz.
Muafiyet
GEÇİCİ
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmeliğin
yayımı tarihinde birlik/merkez birliğinde halihazırda
denetimle görevli olanlar veya bu kuruluşlarda en az beş yıl denetim görevi
yapmış olanlar bu Yönetmeliğin 19 uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) ve
(b) bentlerindeki şartlardan muaftır.
Yürürlük
MADDE 44
– (1) Bu Yönetmeliğin;
a) 13 ilâ 18 inci ve 20 ilâ 39 uncu maddeleri 1/1/2023 tarihinde,
b) Diğer maddeleri yayımı tarihinde,
yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 45
– (1) Bu Yönetmelik hükümlerini
Ticaret Bakanı yürütür.
|