|
Tarım ve Orman Bakanlığından:
İÇME SUYU ARITMA TESİSLERİ TEKNİK USULLER TEBLİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Tebliğin amacı, yerüstü ve yeraltı su
kaynaklarından temin edilen suların arıtılması için inşa edilecek olan içme
suyu arıtma tesislerinin tasarım esaslarını ve normlarını düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ içme suyu arıtma tesislerinin
projelendirmesi ve işletilmesi sırasında uygulanması gereken teknik
usulleri kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Tebliğ, 10/7/2018 tarihli ve 30474 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 421 inci maddesinin birinci fıkrasının (e)
bendi ile 6/7/2019 tarihli ve 30823 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçme
Suyu Temin Edilen Suların Kalitesi ve Arıtılması Hakkında Yönetmeliğin 6
ncı maddesinin dördüncü fıkrasına dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu Tebliğde geçen;
a) Bakanlık: Tarım ve Orman Bakanlığını,
b) Bakiye Dezenfektan: Dezenfektanın su ile temas
süresi sonucunda suda kalan konsantrasyonunu,
c) Belirli Kirletici: Su kütlesine, kalitesini
olumsuz yönde etkileyebilecek miktarda deşarj edilen ve yerüstü su
kütlesinin iyi ekolojik duruma ulaşması için çevresel kalite standardı
30/11/2012 tarihli ve 28483 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yerüstü Su
Kalitesi Yönetmeliğinde belirlenmiş olan madde veya madde gruplarını,
ç) Biyobozunabilir Çözünmüş Organik Karbon (BÇOK):
Çözünmüş organik karbonun bakteriler tarafından mineralize edilebilen
kısmını,
d) Cam Elyaf Takviyeli Polimer (CTP): Cam elyafı ve
taşıyıcı bir matriks reçinenin birleştirilmesi ile elde edilen kompozit
polimer malzemeyi,
e) Çözünmüş Hava Flotasyonu: Yağ ve yağlı maddeler
ile su içerisinde bulunan çözünmüş uçucu organik karbonların mikro kabarcık
ile yüzdürülerek sudan ayrılmasını,
f) Dezenfeksiyon: Hastalık yapıcı (patojen)
mikroorganizmaların yok edilmesi veya etkisiz hale getirilmesi işlemini,
g) Dezenfeksiyon Yan Ürünü (DYÜ): Dezenfeksiyon
işleminde kullanılan kimyasalların bazı organik veya inorganik maddeler ile
reaksiyona girmesi sonucunda oluşan toksik maddeleri/bileşikleri,
ğ) Dezenfektan: 31/12/2009 tarihli ve 27449 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Biyosidal Ürünler Yönetmeliği kapsamında Sağlık
Bakanlığından izin alınan ve içme suyu dezenfeksiyon işlemi için kullanılan
kimyasal maddeleri,
h) Doğal Organik Madde (DOM): Suda bulunan makro
moleküler hümik yapılar, küçük molekül ağırlıklı hidrofilik asitler,
proteinler, yağlar, karboksilik asitler, amino asitler, karbonhidratlar ve
hidrokarbonlar gibi organik maddeleri içeren heterojen karışımını,
ı) Granüler Aktif Karbon (GAK): Karbon atomlarından
oluşan çok gözenekli ve düzensiz şekilli, karbon taneciklerinin boyutu
0,2-5 mm arasında değişen, sıvı veya gaz fazı uygulamalarında ve sabit veya
hareketli sistemlerde kullanılabilen filtre malzemesini,
i) H2R: Hidrojen bazlı iyon değiştiriciyi,
j) İçme Suyu: İnsanların günlük faaliyetlerinde
içme, yıkanma ve temizlik gibi ihtiyaçları için kullandıkları, özellikleri
17/2/2005 tarihli ve 25730 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İnsani Tüketim
Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ile belirlenmiş olan, toplu bir su temini
sistemi aracılığıyla çok sayıda tüketicinin ortak kullanımına sunulan
suları,
k) İdare: Aşağıda sıralanan kurum ve kuruluşları,
1) 15/7/2018 tarihli ve 30479 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan 4 sayılı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve
Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve 3/7/1968 tarihli ve 1053 sayılı Belediye
Teşkilâtı Olan Yerleşim Yerlerine İçme, Kullanma ve Endüstri Suyu Temini
Hakkında Kanun gereğince Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünü,
2) 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir
Belediyesi Kanununun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (r) bendi ve
geçici 2 nci maddesi gereğince büyükşehir belediyelerini ve 20/11/1981
tarihli ve 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü
Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 2 nci maddesinin birinci fıkrasının
(a) bendi ve ek 5 inci maddesi gereğince büyükşehir belediyelerine bağlı
olan su ve kanalizasyon idaresi genel müdürlüklerini,
3) 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye
Kanununun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi gereğince
belediyeleri,
4) 22/2/2005 tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi
Kanununun 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi gereğince il özel
idarelerini,
5) 26/1/2011 tarihli ve 6107 sayılı İller Bankası
Anonim Şirketi Hakkında Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrası
gereğince İller Bankası Anonim Şirketini,
l) İleri Oksidasyon Prosesleri (İOP): Yüksek
oksitleme kapasitesine sahip radikallerin kullanılarak organik ve bazı
inorganik maddelerin giderilmesi işlemini,
m) Maksimum İzin Verilebilir Çevresel Kalite
Standardı (MAK-ÇKS): Belli bir kirleticinin ya da kirletici gruplarının
suda, dip çökeltisinde veya biyotada insan sağlığı ve çevreyi korumak için
aşmaması gereken maksimum izin verilebilir konsantrasyonları,
n) Mikrofiltrasyon (MF): Suyu filtre etmek için
0,1-0,5 μm gözenek büyüklüğünde düşük basınçlı bir membran ile hassas
su filtreleme yöntemini,
o) Na2R: Sodyum bazlı iyon değiştiriciyi,
ö) Nanofiltrasyon (NF): 0,001-0,01 µm gözenek
çapına sahip basınca duyarlı bir filtre kullanımı ile su filtreleme
yöntemini,
p) Nefelometrik Türbidite Birimi (NTU): Suyun
bulanıklığını tayin eden büyüklüğü,
r) Öncelikli Madde: Maddenin kendine özgü tehlikesine
ilişkin kanıtlar, sucul ekotoksisitesi ve insan toksisitesi ile suya deşarj
edilme, üretim ve kullanım çeşitleri, su kirliliğinin izlenmesinden elde
edilen kanıtlar göz önünde bulundurularak önceliklendirilmiş Yerüstü Su
Kalitesi Yönetmeliğinde verilen maddeleri,
s) Spesifik Ultraviyole Absorbansı (SUVA): 254 nm
dalga boyundaki ultraviyole absorbans değerinin çözünmüş organik karbon
konsantrasyonuna bölünmesi ile elde edilen çözünmüş organik karbonun
aromatik içeriğinin değerini,
ş) Ters Osmoz (TO): 0,0001-0,001 µm gözenek çapına
sahip basınca duyarlı bir filtre kullanımı ile su filtreleme yöntemini,
t) Toplam Çözünmüş Katılar (TÇK): Su içinde
çözünmüş halde bulunan organik maddeleri, mineralleri, katyonları,
anyonları ve ağır metal iyonlarını,
u) Toplam Organik Karbon (TOK): Sudaki organik
karbon miktarını,
ü) Toz Aktif Karbon (TAK): Partikül büyüklüğü 0,2
mm’den küçük, dozu işlem koşulları değiştikçe kolayca artırılabilir veya
azaltılabilir sıvı faz adsorpsiyonu için kullanılan karbon atomlarından
oluşan malzemeyi,
v) Uçucu Organik Bileşik (UOB): Oda sıcaklığında
gaz halinde bulunan veya yüksek uçucu karakteristik gösteren organik
bileşikleri,
y) Ultrafiltrasyon (UF): 0,01-0,1 µm gözenek çapına
sahip basınca duyarlı bir filtre kullanımı ile su filtreleme yöntemini,
z) Yıllık Ortalama Çevresel Kalite Standardı
(YO-ÇKS): Belli bir kirleticinin ya da kirletici gruplarının suda, dip
çökeltisinde veya biyotada insan sağlığı ve çevreyi korumak için aşmaması
gereken yıllık ortalama konsantrasyonlarını,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
İçme Suyu Arıtma Tesislerinin Tasarımına İlişkin
Esaslar
Genel
hükümler
MADDE 5 – (1) İçme suyu arıtma tesislerinin tüm yardımcı
üniteleriyle birlikte kurulması esnasında gereken tasarım, işletme ve
ekipmanlar ile ilgili genel hükümler aşağıda belirtilmiştir:
a) İlgili mevzuat kapsamında tüm çalışanların iş
sağlığı ve güvenliği sağlanır.
b) Bütün yapılarda sızdırmazlık sağlanır, işletme
ve bakım için gerekli önlemler alınır.
c) İnşa edilecek olan bütün yapılar; işletme, bakım
ve onarım sırasında su basınçları ve dinamik kuvvetlerin sebep olduğu
yükleri taşıyabilir şekilde tasarlanır.
ç) Tesisteki tüm yapılar; sudan, çamurdan, hava ve
gaz bileşenlerinden, sıcaklık değişimlerinden kaynaklanan kimyasal,
biyolojik ve diğer zararlı etkilere karşı dirençli olacak şekilde
tasarlanır.
d) İçme suyu arıtma tesisleri dere yataklarının
taşkın sahasına yapılmaz. Taşkınlara karşı tesis çevresinde, çevre drenajı,
kafa hendekleri gibi gerekli önlemler alınır.
e) Tesisin gelecekteki kapasitesi dikkate alınarak
genişletilmesi için gerekli önlemler alınır ve uygun alanlar tahsis edilir.
f) İşletme esnasında enerji tüketimi sürekli
izlenir ve kayıt altına alınır.
g) Tesiste oluşan atıkların ilgili mevzuat
çerçevesinde uzaklaştırılması sağlanır.
ğ) Arıza yapabilecek tüm mekanik ekipmanlar yedekli
olarak teçhiz edilir.
h) Yedek donanımın kurulumunun mümkün olmadığı
durumlarda, stokta tutulan bir yedeği ile hızlıca değiştirilebilmesi için
gerekli tedbirler alınır.
ı) Bakım onarım sırasında, devreye girebilecek
paralel birimler kurulur veya kanal/boru hattı ile yedeklenir. İçme suyu
arıtma tesislerinde en az iki akım kolu sağlanacak şekilde projelendirme
yapılır. Tüm ünitelerin kendi içerisinde baypas hattı ve drenajları bulunur
ve tesisin tamamen baypas imkanını sağlayacak şekilde hat teçhiz edilir.
i) Arıtma tesisi girişlerindeki debiyi ölçmek için
uygun mekanik ve hidrolik tertibat bulundurulur.
j) Her bir arıtma ünitesinden numune alabilecek
gerekli tertibat kurulur.
k) Mekanik donanımın düzgün çalışabilmesi için gereken
yapıların boyutlarıyla ilgili toleranslar standartlara uygun tasarlanır.
l) Tesisteki bütün donanımın her türlü bakım,
onarım ve yer değiştirme işlerine imkan verecek şekilde gerekli olduğu
durumlarda uygun kaldırma araçları tedarik edilir veya gerekli düzenlemeler
yapılır.
m) Ekipmanın kendisinde veya yapılarla olan
bağlantılarında yeterince esnek bağlantı elemanları kullanılır ve
bağlantıların türüne göre uygun elektrik yalıtımı sağlanır.
n) Arıtma tesisinde izleme ve denetim, işletme,
hizmet, temizlik ve bakım onarıma imkan sağlamak için yollar, geçitler,
köprüler ve basamaklar ile güvenli erişim sağlanır.
o) Tesisteki bakım ve onarım noktalarının yeri,
olumsuz hava şartlarında bile acil müdahalelere imkan verecek şekilde
seçilir.
ö) Tüm binalar ve girişler, bütün ekipmanların
kolay bir şekilde kurulmasına, sökülmesine, bakımına, onarımına ve bunların
yer değiştirmesine uygun tasarlanır ve yapılır.
p) Tüm binalarda yeterli havalandırma sağlanır ve
gerekli yapılarda ısınma ve yalıtım tertibatı kurulur.
r) Tesis alanına, yetkisiz kişilerin girişini
engellemek ve tesis güvenliğini sağlamak için tesis çevresi uygun tel
çitlerle çevrilir, kamera sistemi ile donatılır ve tesiste özel güvenlik
elemanları bulundurulur. Tesis güvenlik duvarı dışına bölgenin rüzgar,
yağış, iklim, fauna ve florasına uygun koku, toz ve ses kirleticilerini
minimize edecek yükseklik ve vasıfta peyzaj projesi yapılarak
ağaçlandırılır, bu alan koruma alanı olarak belirlenir.
s) Projenin yapımında ulusal ve uluslararası
standartlara uyulur. Arıtma tesisi içerisinde kullanılan tüm malzemeler
içme suyu arıtımına uygun olacak şekilde seçilir.
ş) Suyla temas eden metal yapı ve ekipmanlar için
paslanmaz malzeme kullanılır.
t) Arıtma tesisi içerisinde gömülü olmayan ve açık
havayla temas halinde bulunan çelik borular, polietilen veya 19/2/2020
tarihli ve 31044 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi
Yönetmeliğine uygun özellikte malzemelerle kaplı şekilde kullanılır. Bu
borular prosese uygun renkte epoksi boya ile boyanır. Ayrıca borunun
içerisi de Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine uygun solventsiz epoksi boya ile
boyanır.
Yer
seçimi
MADDE 6 –
(1) İçme suyu arıtma tesisi
sahasına ilişkin yer seçimi konusunda aşağıdaki hususlara dikkat edilir:
a) İçme suyu arıtma tesisi sahası; arazinin
jeolojik ve topografik yapısı göz önünde bulundurularak, en düşük seviyede
enerji kullanımı gerektirecek, en ekonomik neticeyi verecek ve en rahat
kullanımı sağlayacak şekilde seçilir, tesisin genel yerleşimi de bu
esaslara göre yapılır.
b) Tesisin yerleşimi arazinin topografyasına uygun
olarak cazibeli olacak şekilde tertiplenir. Mümkün olduğunca ham suyun
arıtma tesisine cazibeli olarak gelmesine ve arıtma tesisinden şehir
depolarına yine cazibeli olarak iletimine imkan verecek alanlar seçilir.
c) Yeterli miktarda ve kamulaştırma ihtiyacı asgari
düzeyde makul fiyatlarla satın alınabilecek bir yerleşim sahası bulunur ve
istimlak yönünden herhangi bir sosyal sorun getirmemesine dikkat edilir.
ç) Yerleşim sahası, fiziki özellikleri (topografya,
drenaj, yeraltı suyu, temel zemin şartları, heyelan, fay hattı) bakımından
uygun bir arazide ve doğal drenaj hatları (akarsu, dere yatağı) dışında
seçilir.
d) İnşa edilecek su yapılarının dolgu alanında
olmamasına özen gösterilir.
e) Enerji ikmal imkanları bulundurulur.
f) Arıtma tesisi atıklarının çevre sorunu
oluşturmayacak şekilde bertaraf imkanı ve kolaylıkları bulunur.
g) İşletme ve bakım elemanlarının temini açısından
yerleşim yerlerine yakın olur.
ğ) Mümkün olduğunca isale hattı uzunluğunu
arttırmayacak şekilde yer seçimi yapılır.
h) Gelecekte ihtiyaç olması halinde saha
genişlemeye açık olur.
Kapasite
tayini ve kademelendirme
MADDE 7 – (1) İçme suyu arıtma tesislerinin kapasitesi tayin
edilirken ve kademelendirilirken aşağıdaki hususlara dikkat edilir:
a) İçme suyu kaynağının miktar bakımından yeterli
olması durumunda, içme suyu arıtma tesisi 30 yıllık ihtiyaca göre
projelendirilir. Su kaynağının miktar bakımından yeterli olmadığı
durumlarda ise 30 yıllık ihtiyaç şartı aranmaz.
b) Gerekli kademelendirme; tesisin büyüklüğü,
kapasitesi, ekonomik imkanlar ve nüfus değişimleri dikkate alınarak
yapılır.
c) Tesisin yerleşim planında ikinci ve üçüncü
kademelerde yapılacak tesisler için de yer bırakılır.
ç) Tesiste bulunan ünitelerin kapasite ve adet
tayinlerinde her durumda en az bir adedinin bakım ve temizlik için yedeğe
alınma durumu göz önünde bulundurularak diğerlerinin işletmeyi
kısıtlamayacak ve engellemeyecek kapasitede ve adette olması sağlanır.
Ayrıca, arıtma tesisinin yapımı esnasında ünitelerin temizliği ve bakımı
maksadıyla devre dışına alınabilmesi için girişe ve çıkışa kapak
koyulmasına imkân veren yuva bırakılır ve/veya kapak yapılır.
Proje
planlama
MADDE 8 – (1) Proje planlanırken aşağıdaki hususlara dikkat
edilir:
a) Su kaynaklarının ve içme suyu tesislerinin
geliştirilmesine ilişkin projelendirme çalışmaları 3 aşamada yapılır.
Bunlar ön inceleme, planlama (avan proje) ve kesin proje (uygulama projesi)
aşamalarıdır.
b) Su kaynağının tahsisine ait (kuyu, dere, baraj,
göl ve benzeri) yasal belge temin edilir.
c) Harita ve imar planlarında değişiklik var ise bu
değişiklikler paftalara işlenir.
ç) Arazide ön etüt yapılarak bu çalışmalar sonunda
ön inceleme raporu hazırlanır.
d) Projesi hazırlanacak olan yerleşim yerinin
nüfus, içme, kullanma, endüstri suyu ve özel ihtiyaçlarını tespit ederek
gerekli hesaplamaları yapılır.
e) İçme ve kullanma suyu ihtiyacı bir kaynaktan
karşılanıyor ise bu kaynağın ilk debi ölçümü yapılır ve ilgili kaynaktan
numuneler alınarak suyun kalitesi belirlenir.
f) Yapılan etütler esnasında mevcut iş ile ilgili
boru hattının diğer yapılar
(karayolu, demiryolu, baraj, menfez, kanalizasyon, telefon,
elektrik, doğalgaz ve petrol boru hatları) ile kesişmesi durumunda geçiş
şekilleri belirlenerek ilgili idarenin onayına sunulur.
g) Proje kapsamında alternatifli bir çalışma
yapılarak emniyetli ve ekonomik çözüm teklifleri değerlendirilir.
ğ) Yapılacak tesisi taşkından korumak için gerekli
önlemler alınır.
h) Proje sahası ile ilgili olarak gelecekte meydana
gelebilecek jeolojik veya jeoteknik esaslı muhtemel problemleri tespit ve
bunlara ait çözüm önlemlerini içeren bir değerlendirme raporu hazırlanır.
Bu raporda temel zemin ve malzeme
karakteristiklerinin belirlenmesinden sonra, gerekli ise zemin
iyileştirme-güçlendirme şartlarını da içeren maliyetler bulunur.
ı) Ön inceleme
kapsamında; ön inceleme raporuna, tesise ait yer bulduru haritası,
genel vaziyet planı (1/25000 ölçekli), genel durum planı (1/10000 veya
1/5000 ölçekli), kuyu logları ve değerlendirme raporları, su analiz
raporları, mevcut tesislerin planları eklenir.
i) Ön inceleme aşamasından sonra planlama ve kesin
proje raporları hazırlanır.
Su
kalitesi hedefleri
MADDE 9 – (1) Proje raporunda su kaynağındaki ham suyun
analiz sonuçları, arıtma projesinde ve işletme şartlarında değerlendirmek
üzere bulunur. Su kaynaklarının kalitesi, İçme Suyu Temin Edilen Suların
Kalitesi ve Arıtılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre tespit edilir
ve buna göre arıtma tesisinin tasarımına esas teşkil edecek arıtma sınıfı
belirlenir. Arıtma tesisinden çıkan içilebilir nitelikte olan suyun
kalitesinin İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ile belirlenmiş
olan içme suyu standartlarını sağlaması esastır. İnsani Tüketim Amaçlı
Sular Hakkında Yönetmelikte yer almayan parametreler için ise çıkış suyu kalitesinin
İçme Suyu Temin Edilen Suların Kalitesi ve Arıtılması Hakkında Yönetmelik
Ek 1’inde belirlenen A1 sınıfına getirilmesi esastır.
Arıtma
prosesi seçimi
MADDE 10
– (1) İçme suyu arıtma tesisleri
için proses seçiminde aşağıdaki hususlara dikkat edilir:
a) Sade ve kolay şekilde işletilebilir bir proses
seçilir.
b) Elektromekanik ekipmanlar yeterli kapasite ve
sayıda belirlenir.
c) Tesisin yatırım maliyeti ve işletme masrafları
optimum seviyede olacak şekilde seçim yapılır.
ç) Seçilen proses, çıkış suyu kalitesinde istenen
standartları sağlayacak şekilde tasarlanır.
d) Seçilen proses, zaman içinde ham su
kalitesindeki değişikliklere ve salınımlara cevap verecek esnekliğe sahip
olur.
(2) Su kalitesi parametrelerinin arıtımında
uygulanabilecek prosesler ve uygulama yerleri Ek 1’de verilmiştir.
(3) Konvansiyonel bir içme suyu arıtma tesisi
projelendirilirken uyulması gereken tasarım adımları Ek 2’de verilmiştir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İçme Suyu Arıtma Tesisi Ünitelerine İlişkin Esaslar
Giriş
yapısı
MADDE 11
– (1) İçme suyu arıtma
tesislerinin giriş yapısında aşağıdaki hususlara dikkat edilir:
a) Kaynaktan içme suyu arıtma tesisine getirilen
suyun tesise girmeden önce kontrolü, ölçülmesi ve dağıtılması, ham suyun
fazla basıncının kırılması, suyun akışının düzenlenmesi ve tesisin devre
dışı bırakılmasının söz konusu olduğu hallerde suyun kesilmesi maksadıyla
bir giriş yapısı yapılır.
b) Basınçla gelen su zaman zaman kum, kil, çakıl ve
balık gibi maddeleri beraberinde sürükleyebilir. Zamanla yapının dibinde
biriken bu maddeler temizlenerek dışarı alınır. Bu sırada ünite baypas
yapılarak tesise su girişinin kesilmemesi sağlanır.
c) Tesiste dozlanacak kimyasalların hesabı, tesis
içi su kayıplarının hesabı ve tesiste üretilen su miktarının belirlenmesi
için giriş ve çıkış debilerinin ölçümü yapılır.
ç) Arıtma tesisindeki debi ölçümleri tesis
ekipmanlarına uygun debimetreler ile yapılır ve debimetrelerin işletme ve
bakım talimatlarına uyulur.
d) Giriş yapısı, üzerindeki armatürlerin rahatlıkla
sökülüp takılabileceği bir genişlikte ve uzunlukta tasarlanır.
e) Nehir gibi içme suyu kaynaklarından gelebilecek kum, çakıl gibi maddelerin
tesise girişinin engellenmesi maksadıyla; tesis girişine veya su alma
yapısının olduğu alana kaba/ince ızgara, kum tutucu ve/veya dengeleme havuzu
üniteleri yapılır.
f) Boru hatlarındaki yabancı maddeleri filtre etmek
için vana odasına kirlilik tutucu teçhiz edilir.
g) Baraj, göl ve gölet gibi durgun su kütlelerinden
su temin edildiği durumda kademeli ve seviyesi ayarlanabilir su alma yapısı
ile su kalitesinin iyi olduğu tabakadan suyun alınması sağlanır. Seviye
ayarlı ve çok kapaklı su alma yapıları ile ham sulardaki mevsimsel su
kalitesi değişimlerine göre istenilen derinliklerden su temin edilir.
ğ) Su alma yapılarından itibaren suyu tesise ileten
borularda ve tesis içinde tıkanmaya
sebep olan zebra midye oluşumunu engelleyecek tedbirler alınır.
Baypas
hatları
MADDE 12
– (1) Arıtma tesisinde giriş
yapısından hemen sonra, suyun tesise girmeden bakiye dezenfektan kalacak
miktarda dezenfektan ilave edilerek şebekeye verilebilmesini sağlayacak
şekilde bir baypas hattı teşkil edilir. Ayrıca diğer arıtma ünitelerindeki
suyu baypas edebilecek uygun hatlar düzenlenir.
(2) Bakiye dezenfektan miktarının doğru bir şekilde
hesaplanabilmesi ve giren debinin ölçülebilmesi için tesisin genel baypası
debimetreden sonra yapılır.
Havalandırma
yapısı
MADDE 13
– (1) Tesise alınan ham suyun
oksijenlendirilmesi, suda kokuya sebep olan maddeler ile uçucu maddelerin
giderilmesi, mangan ve demirin oksitlenerek çökelmesini sağlayacak bir
havalandırma ünitesi yapılır. İçme suyu arıtımında yaygın kullanılan
havalandırıcıları cazibeyle çalışanlar, püskürtücüler ve basınçlı hava ile
havalandırma olmak üzere üç sınıfta toplamak mümkündür. İçme suyu
arıtımında en çok kullanılan havalandırıcılar, cazibeyle çalışan kaskat
(merdiven) tipi havalandırıcılardır. Bu ünitenin açık alanda olması halinde
özellikle güneş ışınlarına maruz kalınması durumunda zamanla kaskatlar
yosunlanabilir, demirin oksitlenmesiyle kızılımsı, manganın oksitlenmesiyle
de siyah renkli film tabakası ile kaplanabilir. Giriş vana odasında tesisin
tümünü ya da varsa havalandırma ünitesini baypas yapmak mümkündür. Tesis
genel bakımda iken ya da zaman zaman baypas edilerek basamak yüzeyleri
fırçalanarak temizlenir, ünite tabanında birikebilecek kum ve çakıl gibi
maddeler temizlenir.
Ön
dezenfeksiyon
MADDE 14
– (1) Suların dezenfeksiyonu,
klor, kloramin, ozon ve klordioksit gibi kimyasal madde ilavesiyle veya
ultraviyole ışınları ile yapılır. İçme suyu dezenfeksiyonu maksadıyla
kullanılan en yaygın yöntemler klorlama ve ozonlamadır. Tesiste, demir ve
manganın oksidasyonu, tat ve koku giderimi, ham suda bulunan patojenlerin
öldürülmesini ve tesiste alglerin oluşmasını engellemek amacıyla klorlama
veya ozonlama ünitesi genellikle havalandırma ünitesi sonrasında yapılır.
(2) Klorlama binası ile ilgili olarak aşağıdaki
hususlara dikkat edilir.
a) Klorlama binası içinde klorlama odası, klor
tankları depolama odası, klor kumanda kontrol odası, yedek malzeme odası,
tuvalet ve duş odası bulunur.
b) Klorlama ünitesinin odaları ve depoları dış
etkenlere karşı iyi tecrit edilir ve yeterli derecede ışıklandırılır.
c) Bölümlerin her birinde dışarıya açılan ayrı
çıkış kapıları bulunur.
ç) Klor gazı korozif ve tahrip edici bir gaz
olduğundan herhangi bir kaçak olayında kullanılması gereken emniyet çukuru,
göz yıkama spreyi ve acil duşlar periyodik olarak kontrol edilir.
d) Klorlama ünitesinde yaşanabilecek gaz
kaçaklarına karşı klor nötralizasyon ünitesi bulundurulur.
e) Sudaki bakiye klor miktarını gösteren bakiye
klor analizörünün kalibrasyonu sık sık kontrol edilir ve cihazın ölçüm
yapabilmesi için gereken çözeltilerin daima hazır olması sağlanır.
f) Kimya binası çözelti hazırlama bölümü ve klor
binası ısıtılarak, klor binası sıcaklığının 10 °C'nin altına düşmesine izin
verilmez. Aksi takdirde klor gazı sıvılaşarak önemli dozlama problemleri
meydana getirebilir.
g) Gerekli hallerde klorlama ünitesine ilave olarak
ham suda bulunan patojenlerin öldürülmesi, alg oluşumunun engellenmesi,
demir ve manganın oksidasyonu, koku ve tat kontrolü ve renk giderilmesi
maksadı ile ozonlama ünitesi yapılır.
ğ) Ham suda siyanobakteri varlığı tespit edildiği
durumlarda ön klorlama yapılmaz.
(3) Ozonlama ile ilgili olarak aşağıdaki hususlara
dikkat edilir.
a) Ozon jenaratörüne verilen hava veya oksijen
miktarı ile bu verilen miktarın ozona dönüşümü uygun cihazlarla ölçülür.
Artık ozon miktarı uygun ölçüm cihazı ile ölçülür.
b) Ön dezenfeksiyon maksadıyla ozonun kullanılması
sonucunda organik maddelerin kısmi son ürünlere dönüşümü ve/veya tam
mineralizasyonu ve büyük moleküler ağırlıklı organik maddelerin
parçalanması sağlanır. Ancak bu durumda biyolojik olarak parçalanabilir yan
ürünler oluşur. Bu yan ürünlerin içme suyu şebekesine ulaşıp mikrobiyal
yeniden büyümeye sebep vermemesi için tesisi içinde özellikle kum
filtrelerinde giderilmesi gerekir.
c) Ozonlama ile mikro kirleticiler, pestisitler,
organik ve inorganik maddeler oksitlenir, tat ve koku giderimi sağlanmış
olunur. Bakteri ve virüsler; türlerine, ozon dozaj ve temas süresine bağlı
olarak giderilir.
Dozaj
pompaları
MADDE 15
– (1) İçme suyu arıtma tesisinde
kullanılan dozaj pompaları ile ilgili olarak aşağıdaki hususlara dikkat
edilir.
a) İçme suyu arıtma prosesi içinde kullanılacak
bütün kimyasal maddeler, tesisin projede belirtilen noktalarında ham suya
dozaj pompaları vasıtası ile ilave edilir. Dozaj pompaları ve hatları
kimyasal maddelerin cinsine göre seçilir.
b) Dozaj pompalarının debileri tesisin giriş su
debisi veya ünite debilerine göre ayarlanabilir, ölçülebilir ve ham suyun
özelliklerinin değişimine uyum sağlayabilir nitelikte otomasyona bağlı debi
ayarlı dozaj sistemleri olarak kurulur.
c) Ham suyun karakteristik özelliklerinde zaman
içinde meydana gelmesi muhtemel değişiklikler göz önünde bulundurularak
gelecekte ihtiyaç duyulabilecek dozaj pompalarına tesiste yer bırakılır.
Ayrıca, dozaj pompaları tesisin ilk yıllarında düşük dozlamalara imkan
verecek kapasite ve sayıda seçilir.
ç) Dozaj pompaları ve tesisat, muhtemel dozlama
kimyasallarına uyumlu malzemeden yapılır.
Karıştırıcılar
MADDE 16
– (1) Hızlı karıştırıcılar,
kimyasal maddelerin suya karıştırıldığı ve üniform dağılımın yapıldığı
yapılardır. Mekanik veya hidrolik olarak karışımın sağlanması mümkündür.
Suda bulunan askıdaki ve kolloidal partiküller genellikle negatif elektrik
yükü taşırlar. Bu sebeple birbirlerini iterek yumaklaşmayı ve dolayısıyla
çökelmeyi önlerler. Bunu engellemek için suya kimyasal maddeler (alüminyum
sülfat, demir üç klorür, polialüminyum klorür ve demir sülfat gibi pıhtılaştırıcılar
veya koagülantlar) ilave edilir. Yardımcı kimyasal madde olarak
polielektrolit ilave edilebilir. Pıhtılaştırıcılar, pozitif yüklü metal
iyonları içerdiği için negatif yüklü askıdaki ve kolloidal partikülleri
nötralize ederler. Bu nötralizasyon sonucu, partiküller birleşmeye
başlamakta ve birleşmeden sonra çökelerek sudan giderilmektedir. Hızlı
karıştırıcılarla ilgili olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) İçme suyu arıtma tesisinin verimliliği için suya
katılacak kimyasal maddelerin suda homojen bir şekilde karışmalarını ve
dağılımını temin edebilmek maksadıyla tesiste mekanik veya hidrolik hızlı
karıştırıcılar kullanılır.
b) Karıştırıcılarda homojen bir karışımın
sağlanması için tanklarda türbülans akım teşekkül edilir.
c) Hızlı karıştırıcılar az enerji tüketecek ve en
etkin şekilde karışmayı sağlayacak şekilde projelendirilir.
ç) Karıştırıcı yataklarından suya yağ kaçmaması
için gerekli tedbirler alınır. Hızlı karıştırma ünitelerinde kimyasal
maddelerdeki safsızlıklardan dolayı su yüzeyinde zaman zaman oluşacak
köpüklenmeler bir tel süzgeç yardımı ile ölü noktalardan alınır.
d) Mekanik karıştırıcı redüktörü düzenli olarak
yağlanır ve kanatların bakımı yapılır.
e) Hızlı karıştırmada kolloidal maddeler ile ilave
edilen pıhtılaştırıcıların teması sağlanır. Bu ünite arıtmanın verimi için
çok önemli olduğundan üniteye aşırı yüklenilmez ve tasarlanan minimum
debiden düşük şartlarda işletilmez.
f) Debinin azaltılması gerekiyorsa gözlerden veya
hızlı karıştırma ünitelerinden biri veya birkaçını devre dışı bırakmak
tercih edilir.
g) Tank dip temizliği, taşkın hatları kontrolü ve
temizliği periyodik olarak kontrol edilir ve gerektiğinde yapılır. Bu
maksatla karıştırma odası, boşaltma veya temizlik maksatlı olarak dip
tahliyeleri ile teçhiz edilir.
ğ) Tesisteki ünitelerde karıştırıcı olarak mekanik
karıştırıcı tipi seçilmiş ise paslanmaz çelikten imal edilir.
h) Kimyasal maddelerin karıştırıcılara dozlandığı
noktada, kimyasalın ham suya eşit nüfuz etmesini kolaylaştırıcı mekanik
tertibat bulundurulur.
ı) Karıştırma havuzlarında, genel bakım, temizlik
ve arıza işleri için havuzların boşaltılması gereken durumlarda, suyun
tamamen tahliyesi ve dipte su kalmaması için tahliye kanalları, suyun
tamamını tahliye edecek şekilde projelendirilir. İhtiyaç duyulması halinde
havuzun tabanına birden fazla tahliye noktası yapılıp bu tahliye noktaları
aynı hatta birleştirilir.
i) Tasarımda optimum işletme şartlarını sağlayacak
boyutlandırma yapılır.
j) Hızlı karıştırıcılarda oluşan köpük için köpük
toplama konisi teçhiz edilir.
(2) Yavaş karıştırıcılar, pıhtılaştırıcı kimyasal
maddelerin hızlı karıştırma ünitesinde suya ilavesi sonrasında yumakların
oluşması için gereklidir. Bu işlem, partiküllerin birleştirilmesi veya
büyüklüklerinin arttırılması demektir. Yavaş karıştırma işlemi mekanik veya
hidrolik olarak yapılabilmektedir. Yaygın olarak mekanik yavaş karıştırıcılar
kullanılmaktadır. Yavaş karıştırıcılarla ilgili olarak aşağıdaki hususlara
dikkat edilir.
a) Yavaş karıştırıcılar, yumaklaşmayı
kolaylaştıracak olan koagülantların sudaki yayılımını bozmayacak ve
oluşmakta olan yumakları birbirine temas ettirerek daha sıkı ve daha büyük
boyutta yumakların oluşmasını ve bunların durultucuda daha kolay ve çabuk
çökelmesini sağlayacak şekilde seçilir. Yavaş karıştırıcılarda daha iyi bir
yumaklaşma olması için yapılar en az iki bölmeli olur.
b) Karıştırıcılar suda türbülans oluşturmadan
karıştırma işlemini en etkin ve az enerji harcamak suretiyle sağlanır.
c) Yavaş karıştırıcıların genel bakımı hızlı
karıştırıcılarda olduğu gibi yapılır.
ç) Korozyona karşı boyama işlemlerine dikkat
edilir, ahşap paletli karıştırıcılarda aşınan paletler yenilenir. Yenileme
emprenye edilmiş ahşap kullanılarak yapılır.
d) Debi azalması durumunda bir veya birkaç yavaş
karıştırıcı ünitesi devre dışına alınır.
e) Devre dışına alınan yavaş karıştırma ünitesi
tamamen tahliye edilerek, tank tabanı ve karıştırıcı aksamı temizlenir. Bu
maksatla yavaş karıştırma üniteleri, boşaltma veya temizlik maksatlı olarak
dip savaklarla teçhiz edilir.
f) Yavaş karıştırıcı üniteleri, hidrolik olarak ölü
noktalar olarak adlandırılan hareketsiz bölgelerin oluşumunu engelleyecek
şekilde dizayn edilir.
Durultucular
MADDE 17
– (1) Çöktürme veya durultma
işlemi içme suyu tasfiyesinde iki şekilde uygulanmaktadır. Bunlardan
birincisi basit çökeltme, ikincisi ise hızlı karıştırma ve yavaş karıştırma
veya yavaş karıştırma ünitesini takip eden çöktürmedir. Basit çökeltme,
suda bulunan çökebilen maddeleri sudan uzaklaştırabilmek için kullanılır.
Bu tanklar genellikle bulanıklığı çok fazla olmayan sularda, suyun içine
herhangi bir kimyasal madde verilmeden sudaki partiküler maddelerin, yer
çekimi kuvveti ve özgül ağırlıkları yardımıyla çökeltilmesi esasına göre
çalışır. Özellikle yavaş kum filtrelerinden önce ve yavaş kum filtrelerinin
yükünü azaltmak maksadıyla kullanılır. Hızlı karıştırma ve yavaş karıştırmayı
takip eden çöktürme ise, pıhtılaştırıcı kimyasal maddeleri ilave ederek
renk ve bulanıklığı gidermek maksadı ile kullanılır. Ayrıca, suda sertlik
olması durumunda kireç ve soda ilave edilerek sertliğin giderilmesi maksadı
ile kullanılır. Durultucularla ilgili olarak aşağıdaki hususlara dikkat
edilir.
a) Durultucular, yavaş karıştırma sonunda oluşacak
olan flokların sudan ayrılarak alınmasını sağlayan havuzlar olup şekilleri
çamurun alınış biçimine ve arazinin topografik yapısına bağlı olarak
seçilir.
b) Çamurun dipten alınmasının tercih edilmesi
halinde dikdörtgen veya dairesel durultucular seçilir.
c) Çamur yataklı durultucular kare veya dikdörtgen
tipinde seçilebilir.
ç) Durultucu girişlerinde suyun havuzlara eşit
dağıtımını temin edecek kapak, penstok (kanal kapağı) veya vana kullanılır.
d) Durultucular; biriken çamuru, çamur toplama
havuzuna otomatik olarak aktarabilecek çamur uzaklaştırma sistemi ile
donatılır.
e) Çamur sıyırma ve uzaklaştırma tertibatı yeterli
güçte, emniyette ve yük altında
çalışabilecek özellikte yapılır.
f) Durultucularda oluşan çamur miktarı ham su
kalitesi, dozlama miktarına ve durultucu verimine doğrudan bağıntılıdır.
Çamur tahliyesi; tabandan çamur tahliyesi taban eğimini kullanarak cazibeli
şekilde veya tüm tabanı tarayan çamur sıyırıcılar veya vakum sistemi ile
yapılır. Çamur tahliyesinin mekanik aksamla yapıldığı durultucularda
aksamın bakımı düzenli olarak yapılır.
g) Çamur sıyırıcıların yürüme hızları optimuma
ayarlanır. Çok sık aralıklarla çamur çekimi su kaybına; çok uzun aralıklarla
çamur çekimi tıkanıklıklara sebep olacağından otomatik zaman ayarlı
vanalarla çamur tahliyesi yapılan tesislerde optimum çamur boşaltım
süreleri tayin edilir.
ğ) Çamur boşaltım aralıkları işletme kayıtlarına
geçirilerek tahliye edilen çamur miktarı saptanır. İşletme sırasında
durulmuş su kanalları gözlenerek filtrelere flok kaçıp kaçmadığı kontrol
edilir. Flok kaçışı varsa dozlama, hız ve debi kontrolleri yapılır.
h) Durultucularda ölü noktalarda oluşan köpükler
zaman zaman manuel olarak veya köpüklerin oluşumunu engelleyecek basit
fıskiyeler marifetiyle yüzeyden alınır.
Yosunlaşmayı, sinek ve koku oluşumunu engellemek için özellikle yaz
aylarında ön dezenfeksiyona özen gösterilir.
ı) Durultucular sırayla devre dışına alınarak
havuzların genel bakımı ve temizliği yapılır, plakalı (lamelli) tip
durultucularda havuz içinde kalan metal aksamın korozyona uğramaması için
periyodik bakımı ve boyaması
yapılır. Plakalar zaman zaman kasetlerinden çıkarılıp temizlenir, aşınan
veya kırılan plakalar yenilenir.
i) Durultucularda dip çamurunun sıyrılarak
toplanmasını sağlayan çamur sıyırma ve uzaklaştırma tertibatı olan tabanı
tarayan sıyırıcı lastikler yılda en az bir kez değiştirilir.
Filtrasyon
MADDE 18
– (1) Filtrasyon, suyun gözenekli
bir ortamdan geçirilmesi işlemidir. Bu işlem esnasında, sudaki asılı ve
kolloidal maddelerin tutulması, bakteri ve diğer mikroorganizma sayılarının
azalması, organik maddelerin okside olması sağlanır. Filtreler, filtrasyon
hızlarına göre yavaş filtreler ve hızlı filtreler; akım şartlarına göre
cazibeli ve basınçlı filtreler; filtre malzemesine göre tek ortamlı ve çok
ortamlı filtreler olarak sınıflandırılabilir. Filtrelerle ilgili olarak
aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) Tesiste filtrasyon işlemi hızlı ya da yavaş kum
filtreleri ile yapılabilir.
b) Filtreler, literatürde müsaade edilen hızları
aşmayacak ve çöktürülemeyen küçük flokları ve bakterileri tutabilecek
ebatta ve adette tertiplenir.
c) Filtreler, temizlik ve geri yıkama anında
işletmeyi aksatmayacak şekilde maksimum debiye göre seçilir. Optimum
işletme şartlarını sağlamak için bir filtre bakımda biri yıkamada olacak
şekilde filtre sayısı belirlenir.
ç) Filtre girişinde gelen suyun filtrelere eşit
miktarda dağıtılmasını sağlayacak düzenek konulur.
d) Sabit debili filtrelerde, filtre çıkışlarına
konulacak akım kontrol vanası ile filtrelerde su seviyesi ve süzme hızı
sürekli olarak ayarlanır.
e) Geri yıkamalar sonunda veya filtrelerin
işletmede olduğu durumda filtre malzemesi üzerindeki minimum su seviyesi 25
cm’de tutulur ve filtre malzemesi üzerindeki su seviyesi seviye sensörleri ile kontrol edilir.
f) Geri yıkama suyu tahliye kanalları, fazla kum
kaybına sebep olmayacak şekilde tasarlanır.
g) Filtre geri yıkama sularının sisteme
kazandırılması için filtre geri yıkama suyu tutma tankı yapılır. Geri yıkama
sularının filtrasyon öncesi ünitelere verilmesi önerilmez ancak su
kısıtının yaşandığı durumlarda geri yıkama suyu tutma tankında bir süre
bekletilerek durulmuş üst su çöktürme veya çöktürme öncesi ünitelerin
girişine verilebilir. Geri yıkama suyu tutma tankı tabanında biriken çamur
ise çamur yoğunlaştırma havuzlarına gönderilir.
ğ) Filtreler, hidrolik olarak birbirinden ayrılmış
ve izole edilmiş olarak yapılır.
h) Her bir filtredeki yük kaybını gösteren
gösterge, kontrol panosu üzerinde bulunur. Yük kaybı üst seviyeye
çıktığında ikaz sistemi devreye girer ve filtreler geri yıkamaya alınır.
Yük kaybı, çıkış suyu bulanıklığı, partikül ebatı ile sayısı ve maksimum
çalışma süresi dikkate alınarak filtrelerin geri yıkanmasına karar verilir.
ı) Filtrelerin yerleşimi, bakım ve işletme için
emniyetli ve kolay ulaşılabilir, kum değişim ve takviyelerinin kolay
yapılabilir şekilde düzenlenir.
i) Filtre kumu veya çakılının seçimi standartlara
uygun yapılır.
j) Filtre tabanı, gözenekli plaka veya nozulların
yerleştirildiği betonarme taban ile teşkil edilir.
k) Nozullar filtre tabanına eşit aralıklarla
düzenli bir şekilde ve tesisin inşaat işleri bittikten ve temizlik yapıldıktan
sonra yerleştirilir. İnşaat anında nozulun takılacağı delikler geçici
tapalar ile kapatılır.
l) Filtre tabanında, yıkama sonunda tabanda sıkışıp
kalan havanın dışarı atılabilmesine imkan sağlayacak bir deşarj borusu
bulunur.
m) Filtrelerde kullanılacak vanalar
elektrik/pnömatik kumandalı seçilir. Pnömatik vanalarda tesisin emniyetle
çalışabilmesi için yeterli sayıda yedekleri ile birlikte kompresör bulunur
ayrıca hava depolama tankı da kullanılabilir. Filtre yapılarındaki vanalar
elektrik/mekanik kumandalı ve elektriksiz manuel çalışabilir.
n) Filtre sisteminde kullanılacak vanaların arıza
yapmaları halinde otomatik olarak çıkış suyu vanaları kapatılır ve arıza
merkezi kumanda odasına bildirilir.
o) Filtreler tesiste en çok mekanik ekipmanın
kullanıldığı hassas yapılardır. Filtredeki tüm vana, sürgülü kapak ve
ekipmanlar sık sık gözden geçirilir, varsa su kaçakları giderilir, seviye
ölçerlerin limit ayarları yapılır.
ö) Geri yıkama suyu pompaları ve hava üfleyicilere
ait işletme ve bakım talimatlarına titizlikle uyulur.
p) Filtreler temiz iken süzülen su miktarı fazla
olacağından çıkıştaki oransal kontrollü akım ayar vanası otomatik olarak
kısılır, filtre yatağı kirlenince fitre malzemesi üzerindeki su seviyesi
sabit kalacak şekilde kademeli ve otomatik olarak açılır. Bu kontrol,
filtre çıkış debisinin ölçümü şeklinde yapılır.
r) Hava körükleri (kompresör) veya üfleyicileri
(blower) yeterli kapasitede ve yedekli olarak seçilir ve titreşimi
sönümleyici şekilde donatılır.
s) Geri yıkama suyu miktarı süzülen su miktarının
%3'ünü geçmez. Yıkama sırasında kum kaçakları en aza indirgenir. Kum
kaçağının fazla olduğu durumlarda yıkama hızları gözden geçirilir. Kum
yatağındaki eksilmeler tamamlanır.
ş) Kirlenen filtrelerin temizleme işlemi, filtre
tabanından hava ve su verilerek yıkanması ile yapılır. Filtre yapılarında
geri yıkama suyu pompaları ve hava üfleyicilerine ait yağlama işlerine,
vana ve kapaklara ait yağlama ve boya işlerine, hidrolik veya pnömatik
kumandalı sistemler varsa bunlara ait bakım talimatlarına titizlikle
uyulur.
t) Filtre hava boruları için 80 mm’den küçük çapta
olanlar paslanmaz çelikten, 80 mm’den büyük çaplı olanlar ise normal çelik
borudan imal edilir. Korozyona karşı her iki çelik boruda da gerekli
tedbirler alınır.
u) Filtre galerisindeki boruların ayırt
edilebilmesi için temiz su boruları mavi, hava boruları sarı ya da kırmızı
geri yıkama suyu boruları yeşil, tahliye boruları ise kahverengi renk ile
boyanır. Borular üzerinde su akış yönleri oklar ile gösterilir.
ü) Geri yıkama işleminden sonra filtrelerdeki suyun
tamamının dışarı atılmasını temin edecek şekilde tahliye sistemi bulunur.
v) Filtre geri yıkama suyu filtrelenmiş temiz suyun
bulunduğu filtre geri yıkama suyu
tankından alınır. Bu tankın hacmi en az iki filtre ünitesini yıkayacak
hacimde olur.
y) Geri yıkama pompaları yedekli olarak seçilir ve
geri yıkama suyu debisi filtre kontrol panosunda gösterilir.
Son
dezenfeksiyon
MADDE 19
– (1) Son dezenfeksiyon
UV/klorlama veya klorlama veya
klordioksit veya kloraminasyon (monokloramin, dikloroamin) ile
yapılabilmektedir. Klor en yaygın kullanılan dezenfektandır. Klorlama konusunda aşağıdaki hususlara
dikkat edilmelidir.
a) Tesiste arıtılmış suyun tüketime verilmeden önce son
klorlama ünitesi tertip edilir.
b) Son klorlama ünitesi, klorun suya homojen
şekilde dağılmasını sağlayacak şekilde tasarlanır ve projelerdeki proses
şartnamelerine ve suyun özelliğine göre yeterli temas süresi sağlanır.
c) Arıtılmış suda 0,2-0,5 mg/L bakiye serbest klor
kalacak şekilde arıtma tesisinde son klorlama yapılır.
ç) Arıtma çıkışında klor seviyesini ölçen otomatik
klor ölçüm cihazları bulunur. Bu cihazlar otomasyona bağlı olarak çalışan,
su içerisindeki serbest klor seviyesine göre otomatik olarak ayarlanır.
d) Ham suda sürekli olarak SUVA 254 nm değerinin 4
mg/L.cm’den ve TOK değerinin 3 mg/L’den büyük olduğu durumlarda tesiste
ozonlama mevcutsa ozonlama sonrası BÇOK giderimi için biyolojik olarak
aktif kum filtresi veya biyolojik aktif karbon ünitesi kullanılır.
e) Ham suda dönemsel veya anlık olarak SUVA 254 nm
değerinin 4 mg/L.cm’den ve TOK değerinin 3 mg/L’den büyük olduğu durumlar
ile SUVA 254 nm değerinin 2 mg/L.cm’den ve TOK değerinin 4 mg/L’den büyük
olduğu durumlarda toz aktif karbon kullanılabilir.
Sertlik
giderme
MADDE 20
– (1) Sertlik esasen sudaki
kalsiyum [Ca2+] ve magnezyum [Mg2+] iyonlarından ileri
gelmektedir. Demir, mangan, çinko, kurşun gibi iki değerlikli metal
iyonları da suya sertlik vermelerine rağmen sularda önemli miktarlarda
bulunmazlar. İçme suyu için tavsiye edilen sertlik değeri 75 – 100 mg CaCO3/L’dir.
İçme sularından sertlik giderilmesinde; tek kademeli veya iki kademeli
kireç-soda metodu, sodyum hidroksit ile muamele, sodyum fosfat ile
yumuşatma ve iyon değiştirme gibi farklı teknikler uygulanabilir. Bu
yöntemlerin ilk üçünde temel prensip, [Ca2+] ve [Mg2+]
iyonlarının suda çözünmeyen bileşikler haline getirilerek çöktürülmesidir.
İyon değiştirme ise, suya sertlik veren iyonların başka bir iyonla
değiştirilmesi esasına dayanmaktadır. İçme suyundan sertlik gideriminde yukarıda
bahsedilen yöntemlerle ilgili aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) Kireç-soda işleminde, kireç (Ca(OH)2)
ve soda (Na2CO3) suya katılmak suretiyle sertlik
giderilmektedir.
b) Karbonat sertliği (geçici sertlik), kireç
ilavesi ile CaCO3 veya Mg(OH)2’in çöktürülmesi
suretiyle giderilebilir.
c) Kalsiyumdan ileri gelen karbonat olmayan sertlik
(kalıcı sertlik), soda ilavesi neticesinde ortaya çıkan CaCO3’ın
çöktürülmesi suretiyle giderilebilir.
ç) Magnezyumdan ileri gelen kalıcı sertlik, kireç
ilavesi ile meydana gelen Mg(OH)2’in çöktürülmesi ile uzaklaştırılır.
d) Geçici ve kalıcı sertlik, suya sadece sodyum
hidroksit (NaOH, kostik soda) ilavesi ile de giderilebilir. Ancak bu
yöntemde, CaSO4’ın Na2CO3 ile reaksiyona
gireceği ve oluşan CaCO3’ın çöktürülmek suretiyle giderilebileceği
göz önüne alınır.
e) Tek kademeli kireç-soda metodu, sadece
kalsiyumdan ileri gelen sertliğin giderilmesi için uygundur. Bu şartlarda,
magnezyumun kabul edilebilecek konsantrasyonlarda olması gereklidir. Eğer,
karbonat olmayan sertliğin de giderilmesi istenirse, suya soda ilavesi
yapılır.
f) Tek kademeli yumuşatma işleminde; hızlı
karıştırma, yumaklaştırma, çöktürme ve karbonlama kısımları bulunur.
Karbonlama kısmından sonra su filtrelerde süzülür.
g) Kireç-soda ile sertlik giderme yönteminde fazla
miktarda çamur meydana gelmekte olup çamurun sürekli olarak alındığı
mekanik çamur sıyırıcıların kullanılması söz konusudur. Bu çamurlar, çabuk
bir şekilde kurumadıkları için geniş alanlara ihtiyaç duyulur. Bu sebeple,
tesiste oluşan kireç çamurlarının kurutulup tekrar yakılmak suretiyle
sönmemiş kireç haline getirilerek yeniden kullanılması daha uygundur.
ğ) İki kademeli kireç-soda metodu, kalsiyum ve
magnezyum sertliklerinin birlikte giderilmesi için uygun bir arıtma
sistemidir. Bu sistemin yatırım maliyeti fazla olsa da, işletme maliyeti
diğer yöntemlerden daha azdır. Bu yöntem ile kalıcı sertliğin giderilmesi
isteniyorsa, soda ilavesinin birinci kademe karbonlama ile ikinci kademe
karbonlama arasında yapılması uygundur.
h) Suyun çok fazla yumuşatılmasına ihtiyaç
duyulmadığı durumlarda, suyun bir kısmı yumuşatma işlemine verilmeyerek
bölünür ve kireç ilavesi hattı baypas edilerek suyun bir kısmı karbonlamaya
verilir.
ı) Kireç ile yumuşatma işleminde; kuyu sularındaki
2 değerlikli demir giderilebilmekte, çökelen yumaklarla birlikte bazı
organik maddeler de sudan uzaklaştırılabilmekte ve bazı eser elementlerin
(Hg, Pb, Zn) konsantrasyonlarında azalmalar sağlanabilmektedir.
i) Sodyum hidroksit (kostik soda) ile yumuşatma
işleminde, kostik sodanın suya tatbik edilmesi kolay olup bu yöntemde
sodyum hidroksit ile karbonat ve karbonat olmayan sertliklerin her ikisi de
giderilebilir. Ayrıca, NaOH kullanılması halinde meydana gelen çamur
miktarı, kireç kullanmasına göre daha azdır. Su sıcaklığının 1-22 °C arasındaki
değerleri için NaOH ile olan reaksiyonlara sıcaklığın bir etkisi yoktur.
Ancak, su sıcaklığının 6 °C’den düşük olduğu şartlarda kireç kullanılması
halinde reaksiyon hızları önemli ölçüde azalmaktadır.
Karbonlama
MADDE 21
– (1) Yumuşatılmış sular, CaCO3
ile doymuş durumda olduğundan yüksek pH değerlerine sahiptir. Bu nedenle,
yumuşatılmış suların filtrasyon işleminden önce stabilize edilmeleri
gerekmektedir. Bunun için suya CO2 verilir veya asit ilavesi
yapılır. İşletme maliyetinin düşük olması açısından bu işlem için
çoğunlukla CO2 kullanılır. Bu nedenle, bu işleme “karbonlama”
adı verilmektedir. Kireçle yumuşatılmış olan sular, CaCO3 ile
aşırı doymuş halde olduğundan, bu sular kalsiyum karbonat ile dengeli halde
değildir. Bu nedenle kalsiyum karbonat; filtreler, boru hatları, su
saatleri gibi ünitelerde ve ekipmanlarda çökelerek tıkanmalara sebebiyet
vermektedir. Bunu engellemek maksadıyla, çöktürme havuzlarında çökelmeyen
fazla kalsiyum karbonatın, kalsiyum bikarbonat (Ca(HCO3)2)
haline getirilmesi gerekmektedir. Kalsiyum bikarbonat, kalsiyum karbonata
kıyasla suda çok iyi erir ve arıtma birimlerinde çökelmez. Karbonatların
bikarbonat haline dönüşmesi için suyun pH değerinin yaklaşık 8,3’e
düşürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle, suyun pH değeri istenen değerin
altına düşmemesi için suya ihtiyaç
duyulandan fazla CO2 verilmemelidir. Çünkü pH değeri istenilen
değerin altına düştüğü durumda bütün kalsiyum karbonatlar, kalsiyum bikarbonat
formuna dönüşemediğinden su karbonat ve bikarbonat iyonları yönünden
dengede tutulamaz. İçme suyu arıtma tesisinde karbonlama havuzuna ihtiyaç
duyulması halinde aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) Karbondioksit, karbonlama tankındaki suya havuz
tabanından, gözenekli veya delikli borular vasıtasıyla verilir.
b) İş sağlığı ve iş emniyeti bakımından karbonlama
havuzları atmosfere açıktır. Aksi takdirde havalandırma sistemi kurulur.
c) Karbonlama havuzlarının derinliği 3-5 m
arasında, bekleme süresi her bir bölmede 7-15 dakika arasında seçilir.
ç) İlk ve son karbonlama bölümleri arasındaki
reaksiyon ve çökelme kısmında ise bekletme süresi 45 dakika civarında
alınabilir.
d) Karbonlama havuzunun yüzey yükü ise 4 m3/m2/sa
civarında seçilebilir.
İyon
değiştirme
MADDE 22
– (1) İyon değiştirme, bir iyonun
diğer bir iyonla yer değiştirmesi esasına dayanan bir yöntem olup katyon
değiştirme (baz değiştirme) ve anyon değiştirme (asit değiştirme) şeklinde
iki kısımda ele alınmaktadır. Katyon değiştirme, pozitif bir iyonun veya
katyonun, diğer bir pozitif iyonla yer değiştirmesidir. Doğal sularda katyonlar;
Ca2+, Mg2+, Na+, H+, Fe2+
ve Mn2+ gibi maddelerdir. Anyon değiştirme, negatif bir iyonun
veya anyonun, diğer bir negatif iyonla yer değiştirmesidir. Doğal sularda
anyonlar genel olarak; Cl-, SO42-, NO3- gibi maddelerdir. İçme suyunda iyon
değiştirme yöntemiyle ilgili olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) Reçineli katyon değiştiriciler, sülfonatlara
çevrilmiş polistrenlerin sentetik organik polimerleri olup bunlar taneli ve
boncuğa benzer şekilde imal edilir. Bunlar sodyum bazlı (Na2R) ve hidrojen
bazlı (H2R) iyon değiştiriciler olabilir.
b) Sodyum bazlı iyon değiştirici reçinelerin
rejenerasyonu NaCl ile hidrojen bazlı iyon değiştiricilerin rejenerasyonu
ise H2SO4 ile yapılmaktadır.
c) Katyon değiştiricilerde, rejenerasyonda
kullanılan maddenin veya iyon değiştiricinin tipine bağlı olarak sodyum ya
da hidrojen iyonları ile sıvı içindeki katyonların (+) bir kısmı veya
tamamı yer değiştirir.
ç) Anyon değiştiricilerde karbonat ya da hidroksit
iyonları ile sıvı içindeki anyonların (-), bir kısmı veya tamamı yer
değiştirir.
d) Suyun yumuşatılması işleminde, sodyum formundaki
katyonik iyon değiştiriciler kullanılmaktadır.
e) Reçineden teşkil edilmiş filtre yatağı kalınlığı
0,75-2,0 m arasında seçilir.
f) Filtreler, basınçlı veya serbest yüzeyli olarak
inşa edilebilirler. Filtre hızı 5-15 m/sa arasında alınır. Ortalama bir
değer olarak 10 m/sa civarında alınması uygundur.
g) Bazı hallerde, filtre hızı 20-40 m/sa arasında
alınabilirse de, yüzey yükünün her şartta 40 m/sa değerinden daha az olması
gereklidir.
ğ) Tasarımda, rejenerasyon süresi 30 dakika ve
reçinenin efektif çapı 0,5 mm olarak seçilebilir.
h) Ham sudaki sertliğin iyon değiştiriciler ile
giderilmesi durumunda önce su analizinin doğruluğu yani katyon ve
anyonların dengesi kontrol edilir. Daha sonra, sudaki sertlik değeri
hesaplanır ve uygun tasarım parametreleri seçilerek istenen çıkış kalitesi
değerlerine göre iyon değiştirme sistemi projelendirilir.
Çamur yoğunlaştırma ve bertaraf sistemi
MADDE 23
– (1) Çamur yoğunlaştırma
konusunda aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) Çökeltim havuzu tabanından alınan çamur,
genellikle %0,5- 1,5 arasında katı madde içerir. Bu sulu çamurun sulu
kısmının kazanılması için çamur yoğunlaştırıcı tankları kullanılır.
b) Durultuculardan ve filtre geri yıkama suyu tutma
tankından gelen çamurlar, çamur
yoğunlaştırma ünitelerine verilir.
c) Çamurun geri kazanılması maksadıyla, çöken çamur
da ayrıca bir durultma işlemine tabi tutulur.
ç) Çamur toplama havuzlarının yüzey sularının
tekrar tesisin başına veya çöktürme ünitesi öncesi ünitelere geri
döndürülmesi önerilmez, ancak su kısıtı olduğu durumlarda bu durum tercih
edilebilir.
d) Yoğunlaşan çamur, çamur susuzlaştırıcı tesisine
cazibe veya otomatik çamur pompaları vasıtasıyla iletilir.
e) Gerekli hallerde, yoğunlaştırıcıda toplanan
çamurun yoğunluğunu artırıcı polielektrolit, kireç veya bu maksatla
kullanılabilecek diğer uygun kimyasal maddeler ilave edilir.
f) Çamur susuzlaştırma ekipmanına (filtre pres,
santrifüj, belt filtre) verilerek susuzlaştırma oranı artırılır ve katı
madde oranı yüksek çamur tesisten uzaklaştırılır.
g) Çamur yoğunlaştırma binası içinde teçhiz edilen
çamur pompaları, yoğunlaşmış çamuru susuzlaştırıcıya basabilecek sayıda ve
kapasitede bulundurulur.
ğ) Tesisin çamur susuzlaştırma ünitesine giren
çamur miktarının ölçülmesi için susuzlaştırma ünitesi başına çamur
debimetresi konulur.
h) İçme suyu arıtma tesislerinde oluşacak
çamurların depolanması, nakliyesi ve bertarafı Çevre Kanunu ve ilgili
mevzuat hükümlerince yapılır. İlgili tesisler bu doğrultuda
projelendirilir.
Çamur
susuzlaştırma sistemi
MADDE 24
– (1) Çamur yoğunlaştırma
tankından çamur susuzlaştırma ünitesine gelen çamurun katı madde miktarı
%2-7 civarındadır. Özellikle çamurun tesisten uzaklaştırma işlemini daha
ekonomik hale getirmek için farklı metotlar ile çamurun katı madde miktarı
%15-25 aralığına getirilerek çamurun yoğunluğu arttırılır. Bu metotlar;
a) Filtre pres yönteminde filtre presler birbiri
ardına sıralanmış etrafı bu iş için uygun filtre bezleriyle çevrili
plakalardan oluşmaktadır. Filtre preslerde polielektrolit ve sönmüş kireç
ilave edilmiş çamura yüksek basınç uygulanır ve bünyesinde bulunan suyun
filtre bezinden geçmesi sağlanır. Geçirgen filtre bezinde sulu kısmı
ayrılan çamur %30’a yakın katı madde ihtiva edebilir. Bu sistem ile çamur
toplama havuzlarının dibinde oluşan yoğun çamur, suyu alınarak tesisten
uzaklaştırılır.
b) Belt filtre yöntemi belt üzerinde hareket eden
çamurun fiziksel olarak iki belt arasında sıkıştırılarak susuzlaştırılması
işlemidir. Biyolojik çamurların ve çamur çürütücüden çıkan atıkların susuzlaştırılmasında
sıklıkla kullanılır.
c) Santrifüj yöntemi (dekantör), mekanik sistemin
içerisindeki tamburun dönerek, merkez kaç kuvveti oluşturması ve çamur
sıvısının olabildiğince katıdan uzaklaştırılması prensibine dayanır.
Temiz su
deposu
MADDE 25
– (1) İçme suyu arıtma tesisinin
sonunda, tesiste arıtılan su ile ihtiyaç duyulan suyun dengelemesinin
yapılabilmesi maksadı ile en az 1 saatlik su ihtiyacını karşılayabilecek
kapasitede bir temiz su haznesi yapılmalıdır. Bu konuda aşağıdaki hususlara
dikkat edilir.
a) Temiz su deposu genellikle iki gözlü olarak inşa
edildiğinden bakım işlemleri birer göz devre dışına alınarak yapılır.
b) Dip tahliyeler açılarak taban ve perdelerde
yosunlaşma varsa bu bölgeler kireç ile badana yapılarak dezenfekte edilir.
Dibe çöken maddeler yıkanarak atılır.
c) Manevra odasındaki hidrofor, pompalar, vana ve
borular sık sık kontrol edilir ve gerektiğinde bakımları yapılır.
ç) Bu sistemde, arıtma tesisinde üretilen su
miktarının ölçümü ve debi kontrolü için ana kumanda panosundan müdahale
edilebilir şekilde bir elektronik debi ölçer ile motor kumandalı akım ayar
vanası veya kelebek vana bulundurulur.
Kimyasal
maddelerin temini, taşınması ve depolanması
MADDE 26
– (1) Kimyasal maddelerin temini,
taşınması ve depolanmasında aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) Fiziki özelliklerine göre kimyasal maddelerin
bazıları paketler halinde, bazıları tanklarla, bazıları ise silolarla
taşınıp kimyasal madde depolarında dış tesirlere karşı korunur vaziyette
depolanır.
b) Depolama bölümü, kimyasal madde getiren
araçların kolaylıkla yanaşabileceği şekilde ve zemin katta bulunur.
c) Kimyasalın cinsi ve tesise ulaşım imkanına göre
kimyasal depolama süresi değişmektedir. Kimyasalların depolama miktarları
ortalama doza göre hesaplanır. Depolama miktarı en az 15 günlük ihtiyacı
karşılayacak şekilde belirlenir.
ç) Çözelti hazırlama tanklarının üst kapak
seviyesi, zemin kat tabanı ile aynı kotta olur, çözelti tankları zemine
gömülü, çözelti dozlama pompaları ise çözelti tank tabanından emme
yapabilecek şekilde bodrum katta bulunur.
d) Çözelti hazırlanması kesikli sisteme göre ve el
kumandalı olarak yapılır. Çözelti hazırlama tankları 2 adet olarak dizayn
edilir, tankların malzemesi betonarme olabileceği gibi küçük tesislerde sac
veya CTP’de olabilir. Ayrıca bu tankların içi betonarme tank olsa bile
yalıtım malzemesi ile kaplanır.
e) Çözelti tanklarının üzerini kapalı tutacak ve
temizlik için yeterli olacak büyüklükte kapak yapılır.
f) Çözelti hazırlanırken ilave edilen kimyasal
maddenin suyla karışımı, emniyet ve homojenlik açısından gerektiği
durumlarda mekanik karıştırma ekipmanı ile yapılır.
g) Kimyasal madde binasında bir kontrol odası ve
soyunma odası bulunur.
ğ) Tehlikeli sıvı kimyasal maddelerin veya
yakıtların depolanacağı veya taşınacağı yerlerde sızıntı olması durumunda,
çevreye olumsuz etkilerin önlenmesi için gerekli düzenlemeler yapılır.
h) Çift duvarlı tank, taşma havuzu, sızıntı
algılayıcıları gibi gerekli emniyet tedbirleri depolanacak hacimlere göre
alınır ve muhtemel riskler göz önünde bulundurulur.
ı) Birbirleriyle etkileşimleri sonucunda tehlikeli
karışımlar oluşturabilecek veya diğer tankların malzemelerine zarar
verebilecek kimyasal maddeleri içeren tanklar tek bir tahliye hattını
kullanmaz.
i) Kimyasal maddelerin istiflendiği ortam nemden
korunur. Bu kısımda, kimyasal maddelerden başka bir şey depolanmaz.
j) Depo bölümü zaman zaman tozlanmaya karşı
temizlenir. Kimyasal maddeler istiflenirken aspiratörler sürekli
çalıştırılır ve tozlanmaya karşı maske takılır.
k) Kimya binasındaki çözelti hazırlama tanklarında
taşkın ve dip tahliyeler zaman zaman kontrol edilerek tıkanma olup
olmadığına bakılır. Basma hattında tıkanma olmamasına dikkat edilir. Emme
ve basma hatlarındaki vanalar kapalı iken pompalar çalıştırılmaz.
l) Dozlama sistemi uzun süre kullanılmayacaksa tank
ve hatlar yıkanarak temiz bırakılır.
Su ve
enerji temini
MADDE 27
– (1) Su ve enerji temini konusunda aşağıdaki
hususlara dikkat edilir:
a) Tesis içi su ihtiyacını karşılamak üzere servis
suyu temini çıkış suyundan alınarak ihtiyaç duyulan noktalara borularla
taşınır.
b) Tesisin ihtiyaç duyduğu elektrik enerjisi,
elektrik kurumunun göstereceği trafo veya hattan alınacak şekilde enerji
nakil hattı projelendirilir ve bu projeler ilgili elektrik idaresinin
onayına sunulur.
c) Tesisteki elektrik kesintisi sırasında su
üretiminin durmaması için asgari seviyede (geri yıkama işlemleri hariç)
elektrik üretilmesini sağlayan bir jeneratör grubu tesis edilir ve
jeneratör ünitesinin bakımı, bakım talimatlarına uygun olarak yapılır.
ç) Elektrik kesintisi uzun süreli olduğunda, acil
durum güç üniteleri veya arıza sırasında yeterli enerjiyi karşılayabilecek
eşdeğer nitelikte bir tesisat bulunur.
d) Acil durum güç kaynağı, en azından ölçme ve
kontrol sistemi, pompalar ve diğer mekanik ekipmanlar için gerekli olan
enerjiyi sağlayabilir şekilde seçilir.
e) Enerji kesintisinden sonra arıtma tesisi tekrar
çalıştığında, arıtma tesisinin normal çalışma moduna otomatik olarak
geçmesine imkan verecek şekilde bir tasarım yapılır.
f) Tesisin idare binası, kimya ve klor binası
mevcut durumda var ise lojman, filtre kontrol galerisi gibi ünitelerinin
ısıtılması için bir ısı merkezi kurulur ve bunun bakımı kazan bakım
talimatlarına uygun olarak yaz aylarında yapılır.
Tesis
deneyleri
MADDE 28
– (1) İçme suyu arıtma tesisinde
veya tesis dışında işletmeci tarafından işletilen bir laboratuvar kurulur
veya akredite laboratuvarlarda rutin analiz ve deneyler yaptırılır. Tesise
ait deneyler; ham su (giriş suyunun kalitesini sürekli izlemek ve arıtmada
kullanılacak kimyasal madde ve miktarlarına karar vermek için), proses
(arıtmanın verimli ve ekonomik şekilde yapılabilmesi için kullanılacak
kimyasalların cinsi ve miktarını tespit etmek için) ve çıkış suyu (çıkış
suyunun istenen içme suyu standardında olup olmadığını izlemek için)
deneyleri olmak üzere üç noktada rutin olarak yapılır ve kayıt altına
alınır. Rutin analizler; İçme Suyu Temin Edilen Suların Kalitesi ve Arıtılması
Hakkında Yönetmelik kapsamında gerçekleştirilir. Günlük olarak ise; giriş
suyunda iletkenlik, bulanıklık, pH, E.koli, fekal koliform, renk, tat ve
koku; çıkış suyunda ise bakiye klor ve bakiye klor analizleri yapılır.
Ayrıca, tesisin ihtiyacına göre analizi gereken parametreler eklenir ve bu
kapsamda İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkındaki Yönetmelik ve İçme Suyu
Temin Edilen Suların Kalitesi ve Arıtılması Hakkında Yönetmelik hususları
göz önünde bulundurulur.
Otomasyon
işleri ve bölgesel kontrol panoları
MADDE 29
– (1) Otomasyon işleri ve bölgesel
kontrol panolarına ilişkin olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
a) İçme suyu arıtma tesisinin bir noktadan idaresi
ve işletilmesi için merkezi otomasyon sistemi (SCADA) kurulur. Bütün
ekipmanlar, tek bir merkezden kumanda edilebilecek şekilde dizayn edilir.
b) Tesise ait bir otomasyon programı hazırlanır. Bütün
işlemler bilgisayar ortamında ve kontrolünde olur ve tesisle ilgili bütün
veriler bu program vasıtasıyla sürekli olarak kayıt altına alınır.
c) Tesiste bulunan ünitelerin elektromekanik ile
ilgili kısımlarına müdahale edilebilmesi için bölgesel kontrol panoları
kurulur. İhtiyaç halinde o üniteye kendi panosundan operatörler vasıtası
ile müdahale etme imkânı sağlanır.
ç) Otomasyon programı, etkili bir işletme için
gerekli tüm bilgileri (debiler, seviyeler, basınçlar, sıcaklıklar, çözünmüş
oksijen konsantrasyonu, pH değerleri ve diğer konsantrasyonlar) içerir.
d) Başlıca otomatik kalite kontrol ve ölçüm
ekipmanları (debimetreler, pH metre, bulanıklık ölçer, bakiye klor
analizörü) her gün kontrol edilir, gerekirse kalibrasyonları yapılır, yenilenir ve kullanma talimatlarına
uyulur.
e) Elektrik panolarının bulunduğu kumanda ve pano
odalarının, çok sıcak aylarda aşırı ısınmasının önüne geçebilmek maksadıyla
bu bölümlere soğutucu ekipmanlar konulur.
f) İçme suyu arıtma tesislerinde bütün üniteler ve
ana ekipmanlar otomasyon sistemiyle bağlantılı olur. Arıza durumlarında
gerekli önlemlerin alınabilmesi ve kontrol odasına haber ulaştırılabilmesi
için alarm sistemi bulunur.
Tali
yapılar
MADDE 30
– (1) İçme suyu arıtma tesisinin
işletilmesine yönelik bürolar, laboratuvar, ana kontrol panosu, yemekhaneyi
içeren idari bina, bekçi binası, atölye, ısı merkezi, dizel elektrojen
binası ve depo gibi tali yapılar tesis içinde yer alır.
Uygulama
ve inşaat projeleri
MADDE 31
– (1) Tesise ait bütün etüt ve
proje çalışmaları ile her üniteye ait teknik bilgi ve özellikler, tasarım
kriterleri ve hesapları içeren avan proje raporu Bakanlıkça yayımlanacak
genelge doğrultusunda hazırlanır. Bu rapor Bakanlık tarafından
onaylandıktan sonra uygulama projeleri hazırlanır. Proses esaslı bu
projelerde; yerleşim planı, genel görünüş, hidrolik profil ve P&I
diyagramları yer alır.
(2) Proses projelerinin tamamlanmasından sonra
tesisin inşaat projeleri hazırlanır. İnşaat esaslı uyguma projelerinde;
statik ve betonarme hesap ve projeleri, çelik projeleri, kazı dolgu ve
diğer toprak işleri ile ilgili plan kesit ve hesapları, mimari sistem
detayları, yol projeleri ve bunlara ait en ve boy kesitler, tesisin çevre
düzenlemesi, altyapı ve çevre drenajı ile ilgili hesap ve projeleri,
mekanik ekipman projeleri, ısıtma, havalandırma ve sıhhi tesisat projeleri,
kuvvet-kumanda ve otomasyon (SCADA) topolojisi projeleri, enerji ve güç
dağıtım hattı ve saha içi ve tesis içi aydınlatma projeleri, yangın ihbar
projeleri ve bütün bu projelere ait mahal listesi ile metraj ve keşifleri
de hazırlanarak ilgili idarenin onayına sunulur.
Tesisin
işletmeye alınması ve bakımı
MADDE 32
– (1) Bu konuda aşağıdaki
hususlara dikkat edilir.
a) İçme suyu arıtma tesisi tamamlandıktan sonra
yüklenici firma, ilgili idare ile birlikte tesisi işletmeye alır. Tesisin
işletmeye alınma süresi idare tarafından belirlenir.
b) Tesisin işletmeye alınabilmesi için tesise ait
tüm ünitelerin problemsiz olarak çalışması ve eksiksiz olması esastır.
İşletmeye alınış tarihi için tesisin problemsiz olarak çalışmaya başladığı
tarih esas alınır ve tutanak ile tespit edilir.
c) Tesiste bulunan bütün üniteler veya ekipmanlar
için ayrı ayrı işletme, bakım ve tamir talimatı hazırlanır ve cam çerçeveli
olarak ait olduğu üniteye ve ekipmanın bulunduğu yerden görülebilecek
şekilde asılır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Mikrokirleticilerin Özellikleri ve Arıtımı
Mikrokirleticiler
için arıtma prosesi seçimi
MADDE 33
– (1) İçme suyu kaynaklarında
tespit edilen 49 adet mikrokirletici parametrenin fizikokimyasal
özellikleri Ek 3 Tablo 44’te verilmiştir.
(2) İçme suyu arıtımında mikrokirletici giderimi
için arıtma prosesi seçerken Ek 3 Tablo 45’te verilen proses seçme matrisi
kullanılır. 49 mikrokirletici parametre içeren tabloda literatürde tespit
edilen arıtma yöntemleri ve verimlerine göre kullanılabilecek arıtma
prosesleri sunulmuştur. Tabloda, her bir mikrokirletici için arıtma
proseslerine karşılık verilen 1’den 9’a kadar olan puanlama arasında en
uygun ve önerilen 1 numara olan arıtma metodudur. Bu puanlama matrisinde,
her bir mikrokirletici parametre için literatürdeki çalışmalara göre
mikrokirletici giderilirken en fazla verim elde edilmesinin yanı sıra
arıtma yönteminin güvenilirliği, kompleksliği, inşası, işletilmesi, arıtma
sonucunda çıkacak atıklar, ön arıtma gerekliliği, yan ürün oluşturma
potansiyeli gibi toplam 18 kriter dikkate alınmıştır. Çoklu kriter analizi
yapılarak en çok önerilenden en az önerilene doğru (1’den 9’a doğru) bir
sıralama yapılmıştır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Siyanobakterilerin Özellikleri ve Arıtımı
Siyanobakteriler
için arıtma prosesi seçimi
MADDE 34
– (1) Göl, deniz, haliç, içme suyu
rezervuarı gibi su ortamlarında bulunabilen siyanobakteriler, aşırı
çoğalmaları sonucunda diğer canlılar için toksik olan (siyanotoksinler)
veya tat kokuya sebep olan ikincil metabolitleri (Geosmin ve 2-MIB)
üretebilmektedir.
(2) Ek 4’te siyanobakteri ve siyanotoksinlerin
özelliklerinin yanı sıra giderim yöntemleri, arıtma stratejileri ve ham
suda risk yönetimi verilmiştir.
ALTINCI BÖLÜM
Son Hükümler
Yürürlük
MADDE 35
– (1) Bu Tebliğ yayımı tarihinde
yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 36
– (1) Bu Tebliğ hükümlerini Tarım
ve Orman Bakanı yürütür.
Ekleri için tıklayınız.
|