|
Tarım ve Orman Bakanlığından:
GIDA IŞINLAMA YÖNETMELİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1 –
(1) Bu Yönetmeliğin amacı;
ışınlama tesislerinde gıda ve gıda bileşenlerinin iyonlaştırıcı radyasyonla
ışınlanması, ışınlanan gıda ve gıda bileşenlerinin piyasaya arzı ve resmi
kontrollerine dair usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 –
(1) Bu Yönetmelik; işletme lisans
belgesi almış ışınlama işletmelerinin kayıt işlemleri ile bu tesislerde
gıda ve gıda bileşenlerinin iyonlaştırıcı radyasyonla ışınlanması,
ışınlanan gıda ve gıda bileşenlerinin piyasaya arzı ve resmi kontrollerine
dair usul ve esasları kapsar.
(2) Bu Yönetmelik hükümleri;
a) Soğurulan dozun, nötron kullanan denetim
cihazları için 0,01 Gy ve diğerleri için 0,5 Gy’den büyük olmaması
şartıyla, X-ışınları için 10 MeV, nötronlar için 14 MeV ve diğer durumlarda
5 MeV en yüksek radyasyon enerji düzeylerinde ölçüm ve kontrol cihazlarında
üretilen iyonlaştırıcı radyasyona maruz kalan gıdaları,
b) Tıbbi gözetim altında steril diyet ihtiyacı
duyan hastalar için hazırlanan ışınlanmış gıdaları,
kapsamaz.
Dayanak
MADDE 3 –
(1) Bu Yönetmelik, 11/6/2010
tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanunu ile 2/7/2018 tarihli ve 702 sayılı Nükleer Düzenleme Kurumunun
Teşkilat ve Görevleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanun Hükmünde Kararnameye dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 –
(1) Bu Yönetmelikte geçen;
a) Bakanlık: Tarım ve Orman Bakanlığını,
b) Böceklenmeyi önleme: Gıdalara ariz olan
böceklerin yumurta ve larvalarının canlılık ve üreme faaliyetlerinin yok
edilmesi veya azaltılarak etkisiz hale getirilmesini,
c) Doz: Belirli bir malzemenin birim kütlesine (kg)
aktarılan iyonlaştırıcı radyasyon enerjisinin (Joule) miktarını (J/kg),
ç) Dozimetri: Soğrulan radyasyon dozunun
dozimetreler kullanılarak ölçülmesi yöntemini,
d) Dozimetre: Radyasyona karşı tekrarlanabilir,
ölçülebilir bir cevabı olan, bir sistemdeki soğrulan dozu ölçmek için
kullanılabilecek cihaz veya malzemeyi,
e) Genel ortalama soğurulan doz: Işınlanan
ürünlerin tüm hacmi boyunca, stratejik (dozun en küçük ve en büyük olduğu
noktalar) ve/veya gelişigüzel noktalara yeterli sayıdaki dozimetrelerin
yerleştirilmesi ile belirlenen doz dağılımından hesaplanan ortalama doz
değerini,
f) Gıda ışınlama: Gıda maddesinin istenilen bir
teknolojik amaca ve usulüne uygun olarak yeterli bir dozda iyonlaştırıcı
radyasyona maruz bırakılmasını,
g) Gray (Gy): Soğurulan iyonlaştırıcı radyasyon doz
birimini (1 Gray =1 j/kg),
ğ) Işınlama tesisi: Gıdanın uygun bir ışın
kaynağıyla güvenli bir şekilde ışınlanması için tasarlanmış ve lisanslanarak
tescil edilmiş kaynak, donanım ve sistemlerini içeren bina ve ek
yapılarını,
h) Işınlama işletmesi: 17/12/2011 tarihli ve 28145
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay
İşlemlerine Dair Yönetmelik kapsamında faaliyet gösteren ve ışınlama işlemi
yapan işletmeler ile Bakanlık tarafından bu Yönetmelik kapsamında ithalata
yönelik olarak uygun görülen işletmeleri,
ı) Lisans belgesi: Işınlama tesislerinin
işletilmesi için Nükleer Düzenleme Kurumu tarafindan verilen yetkilendirme
belgesini,
i) MeV: Milyon elektron volt enerji birimini,
j) Mikrorganizma: Bakteri, virüs, maya, küf, alg,
parazitik protozoa, mikroskobik parazitik helmintini,
k) NDK: Nükleer Düzenleme Kurumunu,
l) TAEK: Türkiye Atom Enerjisi Kurumunu,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Radyasyon Kaynakları, Lisans ve Kayıt İşlemleri ile
Işınlama İşletmeleri
Radyasyon
kaynakları
MADDE 5 ‒
(1) Gıdalar yalnızca aşağıdaki
iyonlaştırıcı radyasyon kaynaklarına tabi tutulabilir:
a) Kapalı Kobalt-60 (Co-60) ve Sezyum-137 (Cs-137)
radyoaktif kaynaklarından yayılan gama ışınları.
b) 5 MeV ve daha düşük enerjide çalışan
ışınlayıcılardan elde edilen X- ışınları.
c) 10 MeV ve daha düşük enerjide çalışan
ışınlayıcılardan elde edilen elektron demeti.
Lisans ve
kayıt işlemleri
MADDE 6 – (1) Gıda ışınlama işletmesi kurmak isteyen gerçek
ve tüzel kişiler sırasıyla;
a) NDK'dan ışınlama tesisi işletmek için işletme
lisans belgesini,
b) Bakanlıktan, Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay
İşlemlerine Dair Yönetmeliğe göre işletme kayıt belgesini,
almakla yükümlüdürler.
Işınlama
işletmeleri
MADDE 7 –
(1) Gıda ışınlama işletmeleri,
radyasyon güvenliği açısından NDK'nın radyasyon tesisleri ve uygulamalarının
yetkilendirilmesine ilişkin mevzuat hükümlerine uymakla yükümlüdürler.
(2) Işınlama tesislerinin; 5 inci maddedeki
radyasyon kaynaklarından birinin kullanıldığı, gerekli teknolojik donanıma
sahip ve radyasyon güvenliği ile hijyenik koşullara uygun olarak inşa
edilmiş olması gerekir.
(3) Işınlama işletmelerinde;
a) Gıda ışınlamada istihdam edilen personelin bu
konuda eğitim almasının sağlanması,
b) Gıda ışınlama sırasındaki işlem kontrol
parametreleri ile dozimetrik ölçüm kayıtlarının tutulması ve muhafazası,
c) 10 uncu maddede belirtilen kayıtların tutulması
ve muhafazası,
ç) Gıdaların ışınlanıp ışınlanmadığının ayrımını
yapmak amacıyla ışınlanacak gıdanın ambalajının üstüne ışınlamayla renk
değiştiren bir indikatör yapıştırılması,
zorunludur.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Gıda Işınlama Esasları, Yeniden Işınlama, Tutulması
Gereken Kayıtlar
Gıda
ışınlama esasları
MADDE 8 ‒
(1) Gıda ışınlama işlemi aşağıdaki
esaslara göre yapılır:
a) Gıdalarda, gıda kaynaklı hastalıkların
önlenmesi, bozulmaya neden olan mikroorganizmaların yok edilmesi, çürümenin
önlenmesi veya geciktirilmesi ile gıdaların bozulmasının önlenmesiyle ürünün
raf ömrünün artırılması, filizlenme, çimlenme ve olgunlaşma ile
oluşabilecek gıda kayıplarının azaltılması, bitki ya da bitkisel ürünlere
zarar veren organizmaların etkisiz hale getirilmesi amaçlarından biri veya
birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun teknolojik ve hijyenik
koşullarda yapılır.
b) Gıda ışınlama için gerekli koşullar EK-1’de
belirtilmiştir.
c) Işınlama işlemi öncesinde, işlem sırasında ve
sonrasında 17/12/2011 tarihli ve 28145 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
Gıda Hijyeni Yönetmeliğinde belirtilen genel hijyen kurallarına uyulur.
ç) Işınlanacak gıda ile ışınlanacak gıdanın temas
ettiği madde ve malzemeler 29/12/2011 tarihli ve 28157 üçüncü mükerrer
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği hükümlerine
ve ışınlama işlemine uygun olmalıdır.
d) Işınlama işleminde bu Yönetmeliğin 5 inci
maddesinde belirtilen radyasyon kaynakları kullanılır.
e) Gıdaya uygulanacak genel ortalama soğurulan doz,
gıdanın EK-2’de dahil olduğu gıda grubuna ve teknolojik amaca uygun doz
sınırları içerisinde belirlenir.
f) Genel ortalama soğurulan doz EK-4'e göre
hesaplanır ve bulunan değer EK-2’de belirtilen maksimum genel ortalama
soğurulan dozu geçemez.
g) Kullanılan dozimetrik yöntem ulusal/uluslararası
standartlara uygun olmalıdır.
ğ) Işınlama işlemi kısmi dozlarla da uygulanabilir.
Ancak toplamda maksimum genel ortalama soğurulan doz aşılamaz.
h) Gıda ışınlaması ile aynı amaçla uygulanacak olan
herhangi bir kimyasal işlem, ışınlama işlemi ile birlikte kullanılamaz.
Yeniden
ışınlama
MADDE 9 –
(1) Sadece böceklenmeyi önlemek
amacıyla ışınlanmış olan hububat, baklagiller, kurutulmuş meyveler gibi
düşük nem içeriğine sahip gıdalarda yeniden ışınlama yapılabilir.
(2) Yeniden ışınlamada uygulanan dozlar toplamı, EK-2’de
belirtilen kendi gıda grubunda yer alan maksimum genel ortalama soğurulan
dozu geçemez.
(3) Aşağıdaki durumlar gıdanın yeniden ışınlanması
olarak kabul edilmez:
a) Karantina amaçlı veya kök ve yumruların
filizlenmesini önlemek gibi gıda güvenilirliği dışındaki amaçlarla düşük
dozlarda ışınlanmış gıdalar ve bu maddelerden üretilmiş gıdaların
ışınlanması.
b) %5’ten daha az miktarda ışınlanmış bileşen
içeren gıdaların ışınlanması.
c) 8 inci maddenin birinci fıkrasının (ğ) bendinde
belirtilen kısmi dozda ışınlama.
Tutulması
gereken kayıtlar
MADDE 10
– (1) Işınlama işletmelerinde
ışınlanan her bir parti gıda için aşağıda yer alan kayıtlar tutulur ve bu
kayıtlar en az 5 yıl süreyle saklanır:
a) Işınlanmış gıdanın adı, niteliği ve miktarı.
b) Işınlama işlemi yaptıran işletme tarafından
verilen parti numarası veya son tüketim tarihi/tavsiye edilen tüketim
tarihi.
c) Işınlama işletmesi tarafından verilen işlem
takip numarası.
ç) Işınlama işlemini talep eden gıda işletmecisi.
d) Işınlanmış gıdanın alıcısı olan gıda
işletmecisi.
e) Işınlama tarihi.
f) Işınlama sırasında kullanılan ambalaj materyali
ve şekli.
g) Işınlama işleminin kontrolüne dair veriler,
yürütülen dozimetrik kontroller ve özellikle en düşük ve en yüksek
limitlerin, soğurulan dozun ve iyonlaştırıcı radyasyonun tipinin detayları
ile birlikte elde edilen sonuçları.
ğ) Başlangıç dozu doğrulama (validasyon)
ölçümlerine ilişkin referanslar.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Etiketleme, Taşıma ve Depolama
Etiketleme
MADDE 11
– (1) Işınlama işletmeleri ışınlama
işleminin yapıldığına dair belge düzenlemek zorundadır. Bu belgede 10 uncu
maddenin birinci fıkrasındaki (a), (b), (c), (ç), (d), (e) ve (f)
bentlerinde yer alan bilgiler bulunur. Bu bilgiler ışınlanmış gıdanın
depolanması ve taşınması sırasında ürünün ambalajının üzerinde veya ticari
belgelerde yer alır. Bu belge gıda ile birlikte ışınlamayı talep eden
işletmeciye aktarılır.
(2) Bu Yönetmelik kapsamında yer alan gıdaların
etiketi 26/1/2017 tarihli ve 29960 mükerrer sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme
Yönetmeliğinde yer alan hükümlere uygun olur. Türk Gıda Kodeksi Gıda
Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğine ilave olarak aşağıda
belirtilen kurallara uyulur:
a) Son tüketiciye veya toplu tüketim yerlerine arz
edilecek olan;
1) Hazır ambalajlı ışınlanmış gıdalarda
“Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin ve EK-3’te
verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolü “Radura”nın temel
görüş alanında kolayca görülebilir şekilde etiket üzerinde,
2) Hazır ambalajlı hale getirilmeksizin satılan
ışınlanmış gıdalarda “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır”
ifadesinin ve EK-3’te verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama
sembolü “Radura”nın etiket üzerinde veya eşlik eden ticari belgelerde
bulunması zorunludur.
b) Satış yapılan işletmede, tüketicinin talebi
doğrultusunda paketlenerek satılan veya doğrudan satış için hazır ambalajlı
hale getirilmiş ışınlanmış gıdaların satışı sırasında “Işınlanmıştır” veya
“Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesinin satın alan kişinin görebileceği
yerlerde bulundurulması veya gıda ile birlikte satın alan kişiye sunulması
zorunludur.
c) Son tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine arz
edilmeyen gıdalarda (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentleri
uygulanır.
ç) Gıda ışınlanmış bir bileşen içeriyorsa; gıdanın
etiketinde yer alan bileşenler listesinde ışınlanmış bileşenden sonra
gelmek üzere “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesi yer
alır.
d) Gıda, ışınlanmış bir bileşik bileşen içeriyorsa
Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme
Yönetmeliğinin EK-4 Bölüm 5’inde yer alan bileşik bileşenlerin içeriğinin
yazılması zorunluluğuna tanınan istisnalar uygulanmaz. Bu bileşik bileşenin
son üründe %2’den daha az olması durumunda bile ışınlanmış bileşenin
varlığını vurgulamak üzere bileşen listesinde ışınlanmış bileşenden sonra
gelmek üzere “Işınlanmıştır” veya “Işınlama işlemi yapılmıştır” ifadesi
belirtilmelidir.
Taşıma ve
depolama kuralları
MADDE 12
– (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki
gıdaların taşınması ve depolanması hususunda, Türk Gıda Kodeksi
Yönetmeliğinin gıdaların taşınması ve depolanması ile ilgili hükümleri
uygulanır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
İzlenebilirlik
MADDE 13
– (1) Gıda işletmecileri
ışınlanmış gıdanın hammadde temini, ithalat, ihracat, üretim, işleme ve
piyasaya arzı ile ilgili tüm aşamalarında izlenebilirliği sağlamakla
yükümlüdür.
Resmi
kontroller, ithalat işlemleri
MADDE 14
– (1) Resmi kontroller 5996 sayılı
Kanun kapsamında, 17/12/2011 tarihli ve 28145 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Gıda ve Yemin Resmi Kontrollerine Dair Yönetmelik ve bu
Yönetmelik kapsamında Bakanlık tarafından yapılır.
(2) Işınlama tesislerinin radyasyon güvenliği
açısından denetlenmesi, NDK’nın radyasyon tesis ve uygulamalarının
yetkilendirilmesi ve denetlenmesine ilişkin mevzuat hükümlerine göre NDK
tarafından yapılır.
(3) Gıdada ışınlama işlemi ile ilgili olarak
yapılacak analizler, ulusal veya uluslararası kabul görmüş analiz
metotlarına göre Bakanlığın belirleyeceği laboratuvarlarda veya TAEK
laboratuvarlarında yapılır.
(4) Işınlanmış gıda veya ışınlanmış bileşen içeren
gıdaların ithalatına yalnızca ışınlama işleminin Bakanlıkça uygun bulunan
ışınlama işletmelerinde yapılması koşuluyla izin verilir. Bakanlıkça
belirlenen uygunluk kriterleri ve uygun bulunan ışınlama işletmelerinin
listesi Bakanlık internet sitesinde yayımlanır.
(5) Avrupa Birliği tarafından onaylanmış ışınlama
işletmeleri Bakanlıkça uygun bulunan ışınlama işletmeleri olarak kabul
edilir ve dördüncü fıkrada belirtilen listeye eklenir. Bu işletmeler
gerekli görüldüğü hallerde yerinde kontrole tabii tutulabilir.
(6) Dördüncü ve beşinci fıkralarda yer alan
uygunluk kriterlerinin tespiti ile bunlara ilişkin kontroller Bakanlık ve
ilgili kurumların iş birliğinde yapılır.
(7) İthalat aşamasında dördüncü ve beşinci
fıkralarda atıf yapılan ışınlama işlemini gerçekleştiren işletmenin adı ve
adresi ile 10 uncu maddede yer alan belgelerin ibraz edilmesi zorunludur.
İdari
yaptırım
MADDE 15
– (1) Bu Yönetmeliğe aykırı
davrananlar hakkında 5996 sayılı Kanunun ilgili maddelerine göre idari
yaptırım uygulanır.
Avrupa
Birliği mevzuatına uyum
MADDE 16
– (1) Bu Yönetmelik 22/2/1999
tarihli ve 1999/2 sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile İlgili Üye
Ülkelerin Kanunlarının Yaklaştırılması ve 22/2/1999 tarihli ve 1999/3
sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile İlgili Komisyon Listesinin
Oluşturulması İçin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifleri dikkate
alınarak hazırlanmıştır.
Yürürlükten
kaldırılan mevzuat
MADDE 17
– (1) 6/11/1999 tarihli ve 23868
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gıda Işınlama Yönetmeliği yürürlükten
kaldırılmıştır.
Geçiş
hükümleri
GEÇİCİ
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin
yayımı tarihinden önce faaliyet gösteren gıda işletmecileri, bu Yönetmelik
hükümlerine 31/12/2020 tarihine kadar uyum sağlamak zorundadır.
(2) Bu Yönetmeliğin yayım tarihinden önce faaliyet
gösteren gıda işletmecileri; bu Yönetmeliğin hükümlerine uyum sağlayıncaya
kadar yürürlükten kaldırılan Gıda Işınlama Yönetmeliği hükümlerine uymak
zorundadır.
Yürürlük
MADDE 18
– (1) Bu Yönetmelik yayımı
tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 19
– (1) Bu Yönetmelik hükümlerini
Tarım ve Orman Bakanı yürütür.
Ekleri için tıklayınız
|