|
Esas Sayısı: 2012/95
Karar Sayısı: 2013/9
Karar Günü: 10.1.2013
İPTAL DAVASINI AÇAN : Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeleri Emine Ülker
TARHAN ve Levent GÖK ile birlikte 117 milletvekili
İPTAL DAVASININ KONUSU : 7.6.2012 günlü, 6326 sayılı Turist Rehberliği
Meslek Kanunu’nun;
1- 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan “…turist rehberleri odaları birliklerinin kuruluşuna,…” ibaresinin,
2- 2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının;
a- (b) bendinde Birlik tanımında geçen, “Turist rehberleri odaları birliklerini,” ibaresinin,
b- (f) bendinde yer alan “…ve
birliklerini…” ibaresinin,
3- 3. maddesinin (1) numaralı fıkrasının;
a- (c) bendinde yer alan “…birliklerin…”
ve “…birlikler tarafından…”
ibarelerinin,
b- (ç) bendinde yer alan “Birliklerin…”
sözcüğünün,
c- (d) bendinde yer alan “Birlikler…” sözcüğünün,
4- 4. maddesinin (3) numaralı fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “…ilgili birliğin…” ibaresinin,
5- 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan “…birlikler…”
sözcüğünün,
6- 8. maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasının “Birden
fazla meslek birliği kurulabilir.”
biçimindeki ikinci cümlesinin,
b- (8) numaralı fıkrasında yer alan “Birlikler,…” sözcüğünün,
7- 10. maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasında yer alan “…birliklerin organları…” ibaresinin,
b- (14) numaralı fıkrasında yer alan “…birliklerin ise…” ibaresinin,
8- 12. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan “…meslek kuruluşlarının görüşü alınarak
Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan…” ibaresinin,
Anayasa’nın 10., 123., 124. ve 135. maddelerine
aykırılığı ileri sürülerek
iptallerine ve iptal davası sonuçlanıncaya kadar yürürlüklerinin
durdurulmasına karar verilmesi istemidir.
I- İPTAL VE YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI İSTEMİNİN
GEREKÇESİ
Dava
dilekçesinin gerekçe bölümü şöyledir:
“1) 6326
Sayılı Kanunun 12 nci Maddesindeki “…meslek kuruluşlarının görüşü alınarak
Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan…” İbaresinin Anayasaya Aykırılığı
Anayasanın 135 inci maddesinin
birinci fıkrası uyarınca kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve
üst kuruluşları “belli bir mesleğe
mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini
kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini
sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan
ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve
ahlâkını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri
tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli
oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir”.
Hükümde sayılan görevlerin kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları, rehberlik
mesleği bakımından ise rehber odaları ve birlikleri tarafından yerine
getirileceği ve bu görevlere ilişkin yetkilerin de yine bunlar tarafından
kullanılması gerektiği açıktır.
Anayasanın 124 üncü maddesinin
birinci fıkrasıyla da kamu tüzelkişilerine, kendi görev alanlarını
ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve
bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelik çıkarma yetkisi verilmiştir.
6326 sayılı kanunda aşağıdaki
hususların yönetmelikle düzenlenmesi öngörülmüştür:
- Mesleğe kabulde kurs ve sınavlara
ilişkin usul ve esaslar (Md. 3/1/c),
- Mesleğe kabulde sahip olunması
gereken yabancı dil yeterlik belgeleri (Md. 3/1/ç),
- Meslek etik ilkeleri (Md.
4/5),
- Turist rehberleri reklam ve
tanıtım usul ve esasları (Md. 4/6),
- Disiplin soruşturmasına
ilişkin olarak kanunda düzenlenmemiş usul ve esaslar (Md.5/3),
- Taban ücret altında
çalışılabilecek sosyal ve kamusal nitelikli turist rehberliği hizmetleri
(Md. 6/2),
- Turist rehberliği
hizmetleriyle ilgili her türlü denetime ilişkin usul ve esaslar (Md.7/7),
- Birlik kuruluşu kurulmasına
ilişkin başvuru usul ve esasları (Md. 8/1),
- Meslek kuruluşlarının genel
kurullarının çalışma usul ve esasları (Md. 10/5),
- Meslek kuruluşlarının yönetim
kurullarının çalışma usul ve esasları (Md. 10/8),
- Meslek kuruluşlarının denetim
kurullarının çalışma usul ve esasları (Md. 10/9/b),
- Birlik disiplin kurulunun
görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esasları (Md. 10/10),
- Meslek kuruluşlarının organ
seçimlerine ilişkin olarak kanunda düzenlenmemiş usul ve esaslar (Md.
10/12/e),
- Meslek kuruluşu organlarının
üyelerine yapılacak ödemeler (Md. 10/13),
- Turist rehberliği
niteliğindeki hizmet veya faaliyetler (Md. 12),
- Meslekte uzmanlık ve ilgili
sertifika programlarının düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar (Md. 12),
- Turist rehberliği hizmetine
yönelik sözleşmelerde bulunması gerekli asgari hususlar (Md. 12),
- Sicil, ruhsatname ve çalışma
kartlarına ilişkin hususlar (Md. 12),
- Kanunun uygulanmasına ilişkin
diğer hususlar (Md. 12).
20 özel konuda yönetmelikle düzenleme
yapılması öngörülmüştür. Hem yönetmelikle düzenlenmeye bırakılmış olan bu
özel konuların, hem de 1 inci maddesindeki “turist rehberliği mesleğine kabule, mesleğin icrasına ve turist
rehberliği meslek kuruluşlarının kuruluş ve işleyişine ilişkin usul ve
esasları düzenlemek” amacı ile “turist rehberliği mesleğine kabule, meslek içi eğitime ve mesleğin
icrasına, turist rehberleri odaları ile turist rehberleri odaları birliklerinin
kuruluşuna, organlarının niteliklerine ve seçimlerine, organlık niteliğini
yitirme hâl ve usullerine, görev ve yetkilerine, çalışma usullerine,
üyeleri ile olan karşılıklı hak ve yükümlülüklerine, gelir ve giderleri ile
bütçelerine, Kültür ve Turizm Bakanlığının mesleğe ilişkin görev ve
yetkilerine, meslek kuruluşlarıyla iş birliğine ve turist rehberliği meslek
kuruluşlarının Bakanlıkça denetlenmesine ilişkin usul ve esaslar”
şeklindeki kapsamı gözetildiğinde Kanunun tamamının, kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarına ve üst kuruluşlarına Anayasayla verilmiş
olan mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî
faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak
gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan
ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve
ahlâkını korumak görevleri kapsamında olduğu açıktır.
Anayasanın 135 inci maddesinin
beşinci fıkrasındaki “Bu meslek
kuruluşları üzerinde Devletin idari ve mali denetimine ilişkin kurallar
kanunla düzenlenir.” hükmü gözetildiğinde, merkezi idarenin meslek
kuruluşları üzerindeki idari vesayet yetkisinin “idari ve mali denetim”le
sınırlı olduğu ve bunu aşan bir yetkinin anılan Anayasa hükmüne aykırı
olacağı açıktır.
Anayasanın 135 inci maddesinin
birinci fıkrasında sayılan yetki ve görevler gözetildiğinde, meslek
kuruluşlarının yönetmelikle düzenleme yapma yetkisinin sınırlandırılmasının
Anayasanın hem 135 inci maddesinin birinci fıkrasına hem de 124 üncü
maddesinin birinci fıkrasına aykırı olacağı açıktır.
Anayasal düzenleme ve durum böyle
olmasına rağmen, 6326 sayılı Kanunun “Turist rehberliği niteliğindeki hizmet veya faaliyetler, meslekte
uzmanlık ve ilgili sertifika programlarının düzenlenmesine ilişkin usul ve
esaslar, turist rehberliği hizmetine yönelik sözleşmelerde bulunması
gerekli asgari hususlar, disiplin, sicil, ruhsatname ve çalışma kartlarına
ilişkin hususlar ile bu Kanunun uygulanmasına ilişkin diğer hususlar meslek
kuruluşlarının görüşü alınarak Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan
yönetmelik ile düzenlenir.” şeklindeki 12 nci maddesiyle, yönetmelikle
düzenleme yapma yetkisi tümüyle Kültür ve Turizm Bakanlığı’na
bırakılmıştır.
Ayrıca, Anayasanın 123 üncü
maddesinin ikinci fıkrasında “İdarenin
kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına
dayanır.” denmek suretiyle yerinden yönetim esası getirilmiş, 126
ncı maddesinde merkezi idarenin tanımlanması ve 127nci, 130 uncu, 131 inci,
133 üncü ve 135 inci maddelerinde kamu tüzel kişiliği olarak kurulmasının
öngörülmesi suretiyle de yerinden yönetimler belirlenmiştir. Kanuna dayalı
temel düzenlemelerin tek elden merkezi idare tarafından yapılması, kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına 135 inci maddesinin birinci
fıkrasında verilen görev ve yetkiler gözetildiğinde Anayasanın 123 üncü
maddesinin ikinci fıkrasına da aykırıdır.
İptali
istenen kanun hükmüyle, turist rehberleri birliğinin bir meslek birliği
gibi değil de Bakanlığa bağlı bir kurum hâline getirilmek istendiği açıkça
görülmektedir. Kurulacak olan meslek birliğinin tamamen Bakanlık tekelinde
faaliyet göstermesinin hedeflendiği, dolayısıyla yetkisiz bir meslek
birliğinin kurulmasının amaçlandığı anlaşılmaktadır.
Meslek
odaları kamu tüzel kişiliğine sahip, merkezî otoritenin hiyerarşi anlayışı
içinde olmadan, merkezî otoritenin idari vesayetinde olan kuruluşlardır. Bu
kuruluşların merkezî otoritenin emir komuta zincirine sokulmaya çalışılması
hukuk devleti anlayışıyla bağdaşmadığı gibi doğru ve etik bir yaklaşım
tarzı da değildir. Bununla birlikte, meslek kuruluşlarının işleyişi ve
yönetim tarzı Anayasanın 135inci maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Ayrıca
Anayasa Mahkemesi birçok kararında genel olarak kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarının da kamu hizmeti yaptığını, idarenin bir parçası
olduğunu ve yerinden yönetim esaslarına göre oluşturulduğunu kabul
etmiştir. Bu kapsamda meslek odalarının mahiyetine, ruhuna ve işleyişine
ters olan, ileride birçok sorunlar getirecek maddeler içeren bu kanun
Anayasaya da aykırılıklar taşımaktadır.
Kanun
geneline baktığımızda göze çarpan en büyük sorun, Bakanlığa verilen
yetkilerin çok fazla olmasıdır. Her konuda Bakanlık onayı aranmakta, her
türlü belgenin Bakanlık tarafından verilmesi öngörülmektedir. Bu da tüzel
kişiliğe sahip olmanın özüne ters olmakla birlikte kurulacak odaların da
tamamen siyasallaşmasına neden olacaktır. Diğer kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarının kanun ve yönetmeliklerini incelediğinizde, örneğin
Avukatlık Kanunu'nun 9uncu maddesi incelendiğinde avukatlık mesleğini kabul
ruhsatının ilgili baro tarafından verildiği görülmektedir. Diğer
mesleklerde de ilgili oda ya da birlik tarafından verilmekte olan meslek
ruhsatının, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilmesi doğru değildir.
Bu nedenle, mesleğe kabul koşullarını taşıyan turist rehberlerine verilen
ruhsatnamenin ilgili meslek kuruluşu tarafından verilmesi, Anayasanın
135incimaddesinde yer alan "meslekî faaliyetlerini
kolaylaştırmak" ibaresindeki amaçla bağdaşması açısından önemlidir.
Ayrıca
mesleğe kabul başvurusunun da doğrudan meslek kuruluşlarına yapılması
gerekirken, başvurunun Bakanlığa yapılması, Bakanlığın denetim yetkisinden
çok karar alma yetkisine sahip olmasına neden olacaktır. Bu da kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşları yetki çerçevesinin ruhuna ters olup ayrıca
bürokratik işlemleri de arttıracaktır. Diğer taraftan odaların yetki
alanları da daraltılacaktır.
Sonuç olarak; 6326 sayılı Kanunun 12
nci maddesindeki “…meslek
kuruluşlarının görüşü alınarak Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan…”
ibaresi Anayasanın 124 üncü maddesinin birinci fıkrasına, 123 üncü
maddesinin ikinci fıkrasına, 135 inci maddesinin birinci ve beşinci
fıkralarına aykırıdır.
2) 6326
Sayılı Turist Rehberliği Meslek Kanunu ile Birden Çok Meslek Üst
Kuruluşunun Kurulmasına İmkan Tanınmasının Anayasaya Aykırılığı
Anayasanın 135 inci maddesinin
birinci fıkrasında öngörülen “belli
bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî
faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak
gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan
ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve
ahlâkını korumak” görevleri gözetildiğinde, meslek kuruluşlarının,
mesleğin icra edildiği veya edilebildiği her yerde kurulması gerektiği
açıktır. Ancak, özellikle mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini
sağlamak ve meslek disiplini ve ahlâkını korumak görevleri dikkate
alındığında, meslek kuruluşlarının uygulamalarında yeknesaklığın sağlanması
gereklidir. Aksine bir yaklaşım, hem anılan hükmün amacına, hem Anayasanın
10 uncu maddesinin “Herkes, dil,
ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri
sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.” şeklindeki
birinci fıkrasında dile getirilen kanun önünde eşitlik ilkesine, hem de
Anayasanın 10 uncu maddesinin “Devlet
organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik
ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.” şeklindeki
üçüncü fıkrasında dile getirilen eşit davranma yükümlülüğüne aykırı
düşecektir.
Eklemek gerekir ki, Anayasanın 123
üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca “İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür” ve 123 üncü
maddesinin ikinci fıkrası uyarınca “İdarenin
kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına
dayanır.”. Anayasanın 135 inci maddesinin birinci fıkrasıyla meslek
kuruluşlarına verilen yetki ve görevler ile anılan hükmün amacı
gözetildiğinde, bütünlüğün yerinden yönetim kuruluşları bakımından da
sağlanması gerektiği açıktır. Anayasa bu bütünlüğün sağlanması bakımından,
130 uncu ve 131 inci maddeler ile 135 inci maddede “üst kuruluş” şeklinde
özellikli yapılanmalar öngörmüştür.
Aynı mesleğe ilişkin olarak, aynı
yetki ve görevlere sahip birden çok meslek üst kuruluşunun bulunması,
farklı uygulamalara yol açacağından, Anayasanın 135 inci maddesinin birinci
fıkrasıyla güdülen amaçlara, kanun önünde eşitlik ilkesine, idarenin eşit
davranma yükümlülüğüne ve idarenin bütünlüğü ilkesine aykırıdır.
Nitekim, yasalarımızda ve öğretimizde
benimsenen, meslek kuruluşlarının faaliyetlerin ülkesel yaygınlığını
sağlayacak şekilde oluşturulması, yeknesaklık ile yukarıda zikredilen
anayasa hükümleriyle gözetilen amaçlara ve getirilen ilkelere uygunluğun
sağlanması için de “tek bir meslek üst kuruluşu”nun oluşturulmasıdır.
Ancak, 6326 sayılı Kanunun;
- 1 inci maddesinin ikinci
fıkrasında “…turist rehberleri
odaları birliklerinin kuruluşuna…”,
- 2 nci maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendinde “b)
Birlik: Turist rehberleri odaları birliklerini”,
- 2 nci maddesinin (f) bendinde
“… ve birliklerini”,
- 3 üncü maddesinin birinci
fıkrasının (c) bendinde “…birliklerin…”
ve “…birlikler tarafından…”,
- 3 üncü maddesinin birinci
fıkrasının (ç) bendinde “…birliklerin…”,
- 3 üncü maddesinin birinci
fıkrasının (d) bendinde “Birlikler…”,
- 4 üncü maddesinin üçüncü
fıkrasında “…ilgili birliğin…”,
- 6 ncı maddesinin birinci
fıkrasında “…birlikler…”,
- 8 inci maddesinin birinci
fıkrasında “…kamu kurumu
niteliğinde meslek kuruluşu niteliğinde birlikler, Türkiye genelinde
kayıtlı toplam meslek mensubu sayısının yüzde otuzüçüne sahip odaların
Bakanlığa yapacakları başvuru üzerine kurulabilir. Birden fazla meslek
birliği kurulabilir.”,
- 8 inci maddesinin sekizinci
fıkrasında “Birlikler…”,
- 10 uncu maddesinin birinci
fıkrasında “…birliklerin
organları…”,
- 10 uncu maddesinin ondördüncü
fıkrasında “…birliklerin ise…”,
…denmek suretiyle üst kuruluş
niteliğinde birden çok birlik öngörülerek kurulmasına olanak tanınmıştır.
Bu durum da Anayasanın 10 uncu maddesinin birinci ve üçüncü fıkralarına,
123 üncü maddesinin birinci ve ikinci fıkralarına, 135 inci maddesinin
birinci fıkrasına aykırıdır.
IV. YÜRÜRLÜĞÜ DURDURMA İSTEMİNİN GEREKÇESİ
07.06.2012
tarihli, 6326 No’lu Turist Rehberliği Meslek Kanununu ile,Kamu kurumu ve meslek kuruluşları niteliğinde birden fazla meslek
birliğinin kurulabilmesine olanak sağlanmıştır. Kanunun uygulanması
halinde, öncelikle, birliklerin uygulamalarda farklılıkların ortaya çıkması
ve bunu takiben meslek ihtiyaç ve çözüm önerilerinde gerekli olan birlik
olabilme yeteneğinin kaybedilmesi tehlikesi doğabilecektir. Tüm rehberleri
temsil etmeyen, sadece bir kısım rehberlerin parça parça, farklı
birliklerce temsil edildiği bir meslek birliğinin faaliyetini aktif ve
verimli şekilde devam ettiremeyeceği ortadadır. Ülke genelinde birden fazla
odalar birliğinin oluşması sürekli bir mutabakat arayışına neden
olacağından kurumları hantallaştıracaktır.
Meslek
odalarının kuruluş amacı, mesleği icra edenlerin bir araya gelerek mesleki
sorunlara çözüm getirmek, mesleki faaliyetin meslek ehline sahip kişilerce
en iyi biçimde yürütülmesini sağlamaktır. Bir ilde birden fazla kamu kurumu
niteliğinde meslek odasının kurulmasına müsaade etmek bu mesleği icra
edenleri bir araya getirme amacına aykırı olacaktır. Birlik hâline
gelemeyen rehberlerin de meslek sorunlarını sağlıklı bir şekilde tartışma
ve çözüm bulabilme yetkisi de ortadan kalkacaktır.
Her ilde bir
oda, Türkiye genelinde de bir meslek odasının olması gerekirken, farklı
meslek odalarının ihdasının iptali istenen kanun hükümleriyle sağlanmış
olmasının da meslek odalarının zamanla farklı uygulamalar içerisine girmesi
üyeler arasında bilgi karmaşasına neden olacak ve bu durumun meslek
odalarının tüm enerjisini mesleki sorunlar ve bunların çözümüne harcamasına
engel olacaktır.
Öte yandan, Anayasal düzenin hukuka aykırı kural ve
düzenlemelerden en kısa sürede arındırılması, hukuk devleti olmanın en
önemli gerekleri arasında sayılmaktadır. Anayasaya aykırılıkların sürdürülmesi,
özenle korunması gereken hukukun üstünlüğü ilkesini de zedeleyecektir.
Hukukun üstünlüğünün sağlanamadığı bir düzende, kişi hak ve özgürlükleri
güvence altında sayılamayacağından, bu ilkenin zedelenmesi hukuk devleti
yönünden giderilmesi olanaksız durum ve zararlara yol açacaktır. Bu zarar ve durumların doğmasını önlemek
amacıyla, Anayasaya açıkça aykırı olan ve iptali istenen hükümlerin iptal
davası sonuçlanıncaya kadar yürürlüklerinin de durdurulması istenerek Anayasa
Mahkemesine dava açılmıştır.”
II- YASA
METİNLERİ
A- İptali İstenilen Yasa Kuralları
7.6.2012 günlü, 6326 sayılı Turist Rehberliği
Meslek Kanunu’nun iptali istenen sözcük ve ibarelerin yer aldığı;
1- 1. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:
“Bu Kanun;
turist rehberliği mesleğine kabule, meslek içi eğitime ve mesleğin
icrasına, turist rehberleri odaları ile turist rehberleri odaları birliklerinin kuruluşuna,
organlarının niteliklerine ve seçimlerine, organlık niteliğini yitirme hâl
ve usullerine, görev ve yetkilerine, çalışma usullerine, üyeleri ile olan
karşılıklı hak ve yükümlülüklerine, gelir ve giderleri ile bütçelerine,
Kültür ve Turizm Bakanlığının mesleğe ilişkin görev ve yetkilerine, meslek
kuruluşlarıyla iş birliğine ve turist rehberliği meslek kuruluşlarının Bakanlıkça
denetlenmesine ilişkin usul ve esasları kapsar.”
2- 2. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:
“Bu Kanunun
uygulanmasında;
a) Bakanlık: Kültür
ve Turizm Bakanlığını,
b) Birlik: Turist rehberleri odaları birliklerini,
c) Çalışma kartı:
Eylemli turist rehberlerine, kayıtlı oldukları oda tarafından bir yıl
süreyle geçerli olmak üzere mesleği fiilen icra edebileceklerine ilişkin
olarak verilen izin belgesini,
ç) Eylemli turist
rehberi: Çalışma kartı sahibi olup fiilen turist rehberliği hizmeti sunma
hak ve yetkisine sahip turist rehberini,
d) Eylemsiz turist
rehberi: Ruhsatname sahibi olup çalışma kartı olmayan turist rehberini,
e) Meslek: Turist
rehberliği mesleğini,
f) Meslek
kuruluşları: Turist rehberleri odaları ve
birliklerini,
g) Oda: Turist
rehberleri odalarını,
ğ) Ruhsatname:
Mesleğe kabul koşullarını taşıyan turist rehberlerine Bakanlık tarafından
verilen belgeyi,
h) Turist rehberi:
Bu Kanun hükümleri uyarınca mesleğe kabul edilerek turist rehberliği hizmetini
sunma hak ve yetkisine sahip olan gerçek kişiyi,
ı) Turist rehberliği
hizmeti: Seyahat acentalığıfaaliyeti niteliğinde olmamak kaydıyla kişi veya
grup hâlindeki yerli veya yabancı turistlerin gezi öncesinde seçmiş
oldukları dil kullanılarak ülkenin kültür, turizm, tarih, çevre, doğa,
sosyal veya benzeri değerleri ile varlıklarının kültür ve turizm
politikaları doğrultusunda tanıtılarak gezdirilmesini veya seyahat
acentaları tarafından düzenlenen turların gezi programının seyahat
acentasının yazılı belgelerinde tanımladığı ve tüketiciye satıldığı şekilde
yürütülüp acenta adına yönetilmesini,
ifade eder.”
3- 3. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:
“Turist rehberi
unvanı mesleğe kabulle kazanılır ve mesleğe kabul için aşağıdaki koşullar
aranır:
a) Türkiye
Cumhuriyeti vatandaşı olmak.
b) Başvuru tarihi
itibarıyla onsekiz yaşını doldurmuş olmak.
c) Üniversitelerin
turist rehberliği bölümlerinin önlisans, lisans veya yüksek lisans
programlarından mezun olmak veya üniversitelerin turist rehberliği bölümü
dışındaki diğer bölümlerinden en az lisans düzeyinde mezun olduktan sonra, birliklerin ve Türkiye Seyahat
Acentaları Birliğinin ortak önerileri ve Bakanlığın onayıyla turizm sektörünün
ihtiyaçları da dikkate alınarak belirlenen dillerde, gerektiği hâllerde
belirlenen bölgelerde, yönetmelikle kurs ve sınavlara ilişkin belirlenen
usul ve esaslar çerçevesinde Bakanlığın gözetimi ve denetimi altında birlikler tarafından düzenlenen
ülkesel veya bölgesel turist rehberliği sertifika programını başarıyla
tamamlamak.
ç) Birliklerin ve Türkiye Seyahat
AcentalarıBirliğinin ortak önerileri ve Bakanlığın onayı ile belirlenen yabancı
dillerden birinde, Bakanlığın gözetim ve denetimi altında yapacağı veya
konusunda uzmanlaşmış kamu kurum veya kuruluşlarına yaptıracağı yabancı dil
sınavında başarılı olmak veya yönetmelikle belirlenen yabancı dil yeterlik
belgelerinden birine sahip olmak.
d) Birlikler tarafından Bakanlığın
gözetim ve denetimi altında düzenlenen uygulama gezisini tamamlamak ve gezi
sonunda yapılan sınavda başarılı olmak.
e) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza
Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile kasten
işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya
da affa uğramış olsa bile Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal
düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, milli savunmaya karşı suçlar,
Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, zimmet, irtikap, rüşvet,
hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli
iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan
kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından; bu
Kanuna veya 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanununa muhalefetten mahkûm olmamak.
f) Daha önce meslekten çıkarılmamış olmak.”
4- 4. maddesinin (3) numaralı fıkrası şöyledir:
“Eylemli ve eylemsiz turist rehberlerinin
ad, soyad ve sicil numaraları ilgili
birliğin resmî internet sitesinde yayınlanır. Meslek sadece eylemli turist
rehberleri tarafından icra edilebilir. Eylemli turist rehberi olabilmek
için bir yıl süreyle geçerli olan çalışma kartının alınması zorunludur.
Odaya üyelik koşullarını kaybetmiş veya odaya karşı yükümlülüklerini yerine
getirmemiş olanlara çalışma kartı verilmez. Çalışma kartı almayan veya
eylemsiz turist rehberi olarak kalmak üzere yazılı beyanda bulunan turist
rehberleri eylemsiz turist rehberi olarak sicile işlenir. Eylemsiz turist
rehberleri, meslek kuruluşları organlarının seçimlerinde oy kullanamaz ve
bu organlarda görev alamazlar. Aralıksız sekiz yıl süreyle eylemsiz turist
rehberi olarak kalanların eylemli turist rehberi olabilmeleri için,
Bakanlık tarafından yapılan sınava katılarak başarılı olmaları gerekir.”
5- 6. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:
“Taban
ücret tarifesi, birlikler ile
Türkiye Seyahat Acentaları Birliğinin görüşleri alınarak Bakanlık tarafından
net ücret üzerinden belirlenir ve her yıl 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı
Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve
ilan edilen yeniden değerleme oranından az olmamak kaydıyla artırılarak en
geç aralık ayında, izleyen takvim yılının başından itibaren yürürlüğe
girmek üzere Bakanlık tarafından ilan edilir.”
6- 8. maddesinin (1) ve (8) numaralı fıkraları şöyledir:
“(1) Bu
Kanunda belirtilen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak ve odaların üst
kuruluşu olmak üzere tüzel kişiliğe sahip ve kamu kurumu niteliğinde meslek
kuruluşu niteliğinde birlikler, Türkiye genelinde kayıtlı toplam meslek mensubu
sayısının yüzde otuzüçüne sahip odaların Bakanlığa yapacakları başvuru
üzerine kurulabilir. Birden fazla
meslek birliği kurulabilir. Başvuru ile ilgili usul ve esaslar
yönetmelikle düzenlenir.
(8) Birlikler, faaliyet alanı ile
ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşlara üye olabilir.”
7- 10. maddesinin (1) ve (14) numaralı fıkraları şöyledir:
“(1) Odaların organları genel kurul,
yönetim kurulu ve denetim kurulu; birliklerin
organları genel kurul, yönetim kurulu, denetim kurulu ve disiplin
kuruludur.
(14)
Turist rehberleri, odaların yönetim ve denetim, birliklerin ise yönetim, denetim ve disiplin kurullarından
sadece birinde görev alabilirler.”
8- 12. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:
“Turist rehberliği niteliğindeki
hizmet veya faaliyetler, meslekte uzmanlık ve ilgili sertifika
programlarının düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar, turist rehberliği
hizmetine yönelik sözleşmelerde bulunması gerekli asgari hususlar,
disiplin, sicil, ruhsatname ve çalışma kartlarına ilişkin hususlar ile bu
Kanunun uygulanmasına ilişkin diğer hususlar meslek kuruluşlarının görüşü alınarak Bakanlık tarafından yürürlüğe
konulan yönetmelik ile düzenlenir. ”
B- Dayanılan Anayasa Kuralları
Dava dilekçesinde, Anayasa’nın 10., 123., 124. ve
135. maddelerine dayanılmıştır.
III- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Haşim
KILIÇ, Serruh KALELİ, Alparslan ALTAN, Fulya KANTARCIOĞLU, Mehmet ERTEN,
Serdar ÖZGÜLDÜR, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Zehra Ayla PERKTAŞ, Recep KÖMÜRCÜ,
Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Nuri NECİPOĞLU, Hicabi DURSUN, Celal Mümtaz
AKINCI, Erdal TERCAN, Muammer TOPAL ve Zühtü ARSLAN’ın katılımlarıyla
yapılan ilk inceleme toplantısında;
1- Dosyada
eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine,
2- Yürürlüğü durdurma isteminin esas inceleme
aşamasında karara bağlanmasına,
20.9.2012 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
IV- ESASIN İNCELENMESİ
Dava dilekçesi ve ekleri, Raportör Berrak YILMAZ
tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin rapor, iptali istenen yasa kuralları,
dayanılan Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama
belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
A- Kanun’un 1. Maddesinin (2)
Numaralı Fıkrasında Yer Alan “…turist
rehberleri odaları birliklerinin kuruluşuna,…” İbaresinin, 2. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (b)
Bendinde Birlik Tanımında Geçen “Turist
rehberleri odaları birliklerini,” İbaresi ile (f) Bendinde Yer Alan “…ve birliklerini…” İbaresinin, 3.
Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının (c) Bendinde Yer Alan “…birliklerin…” ve “…birlikler tarafından…” İbarelerinin,
(ç) Bendinde Yer Alan “Birliklerin…”
Sözcüğü ile (d) Bendinde Yer Alan “Birlikler…”
Sözcüğünün, 4. Maddesinin (3) Numaralı Fıkrasının Birinci Cümlesinde Yer
Alan “…ilgili birliğin…”
İbaresinin, 6. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasında Yer Alan “…birlikler…” Sözcüğünün, 8.
Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasının “Birden
fazla meslek birliği kurulabilir.” Biçimindeki İkinci Cümlesinin ve (8)
Numaralı Fıkrasında Yer Alan “Birlikler…”
Sözcüğünün, 10. Maddesinin (1) Numaralı Fıkrasında Yer Alan “…birliklerin organları…” İbaresi ile
(14) Numaralı Fıkrasında Yer Alan “…birliklerin
ise…” İbaresinin İncelenmesi
Dava dilekçesinde, mesleğin
genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak ve meslek disiplini ve
ahlakını korumak amacıyla meslek kuruluşlarının uygulamalarında
yeknesaklığın sağlanması gerektiği, ancak aynı mesleğe ilişkin olarak aynı
yetki ve görevlere sahip birden çok meslek üst kuruluşunun bulunmasının
farklı uygulamalara yol açacağı bu nedenle üst kuruluş niteliğinde birden
çok birlik kurulmasını öngören kuralların, Anayasa’nın 10., 123. ve 135.
maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
Dava konusu kurallarla, turist
rehberliği ile ilgili olarak birlik şeklinde birden çok meslek üst
kuruluşunun kurulması öngörülmektedir.
Anayasanın 135. maddesinin
birinci fıkrasında, “Kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe
mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini
kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini
sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan
ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve
ahlâkını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından
kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen
kamu tüzelkişilikleridir.” hükmü yer almaktadır.
Turist rehberliği meslek
birlikleri, Anayasa’nın 135. maddesi anlamında kamu kurumu niteliğinde
meslek üst kuruluşları olup, Anayasa’da meslek üst kuruluşlarının birden
fazla olamayacağı yönünde getirilmiş anayasal bir sınırlama
bulunmamaktadır. Ayrıca, turist rehberliği meslek birliklerinin birden
fazla olmasının, Anayasa’da belirtilen, belli bir mesleğe mensup olanların müşterek
ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin
genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının
birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim
kılmak şeklindeki görevlerin yerine getirilmesi bakımından bir engel olduğu
düşünülemez. Dolayısıyla, birden fazla turist rehberliği meslek birliği
kurulmasını öngören iptal konusu kurallar kanun koyucunun takdir yetkisi
kapsamında olup Anayasa’ya aykırı bir yön bulunmamaktadır.
Açıklanan nedenlerle, dava
konusu kurallar Anayasa’nın 135. maddesine aykırı değildir. İptal isteminin
reddi gerekir.
Kuralların, Anayasa’nın 10.
ve 123. maddeleriyle ilgisi görülmemiştir.
B- Kanun’un 12. Maddesinin (1)
Numaralı Fıkrasında Yer Alan “…meslek
kuruluşlarının görüşü alınarak Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan…”
İbaresinin İncelenmesi
Dava dilekçesinde, Kanun’da yer alan hususlarda
yönetmelikle düzenleme yetkisini Kültür ve Turizm Bakanlığına veren
kuralın, Anayasa’nın 123., 124. ve 135. maddelerine aykırı olduğu ileri
sürülmüştür.
Dava konusu kuralla, Kanun’da yer alan, turist
rehberliği niteliğindeki hizmet veya faaliyetler, meslekte uzmanlık ve
ilgili sertifika programlarının düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar,
turist rehberliği hizmetine yönelik sözleşmelerde bulunması gerekli asgari
hususlar, disiplin, sicil, ruhsatname ve çalışma kartlarına ilişkin
hususlar ile bu Kanun’un uygulanmasına ilişkin diğer hususların meslek
kuruluşlarının görüşü alınmak suretiyle Kültür ve Turizm Bakanlığı
tarafından yürürlüğe konulan yönetmelikle düzenleneceği öngörülmektedir.
Anayasanın 135. maddesinin
beşinci fıkrasında, “Bu meslek
kuruluşları üzerinde Devletin idarî ve malî denetimine ilişkin kurallar
kanunla düzenlenir.” hükmü yer almaktadır.
Genel olarak kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki devlet denetiminin bir
vesayet yetkisi olduğu kabul edilmektedir. Ancak, kamu kurumu niteliğindeki
meslek kuruluşlarında uygulanması gereken vesayet, Anayasa’nın 127.
maddesinin beşinci fıkrasında öngörülen vesayet yetkisinden farklıdır. Bu
maddede vesayet yetkisinin hangi koşullarda kullanılabileceği açıklanmakta
olup, bu koşullar, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun
şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum
yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması olarak
sayılmaktadır. Buna karşın, Anayasa’nın 135. maddesinin beşinci fıkrasında,
kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerinde devletin “idari ve mali denetiminden” söz edilmektedir.
Dolayısıyla, merkezî idarenin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
üzerindeki denetimi idari ve mali denetimin ötesine geçmemelidir.
Turist rehberleri
odaları birlikleri, Kanun’da belirtilen görevleri yapmak ve yetkileri
kullanmak ve odaların üst kuruluşu olmak üzere kurulan tüzel kişiliğe sahip
ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları olup, merkezî idarenin bu
birlikler üzerindeki denetimi idari ve mali denetimle sınırlı olmalıdır.
Dava konusu kural, idari ve mali denetim kapsamına girmeyen turist
rehberliği niteliğindeki hizmet veya faaliyetler, meslekte uzmanlık ve
ilgili sertifika programlarının düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar,
turist rehberliği hizmetine yönelik sözleşmelerde bulunması gerekli asgari
hususlar, disiplin, sicil, ruhsatname ve çalışma kartları ile Kanun’un
uygulanmasına ilişkin diğer tüm hususlar hakkında yönetmelikle düzenleme
yapma yetkisini Kültür ve Turizm Bakanlığına vermektedir. Bu durum, idari
ve mali denetimin ötesinde, merkezî idarenin vesayet denetimi yetkisini
aşacak biçimde kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu olan turist
rehberleri odaları birlikleri yerine geçerek faaliyet göstermesi anlamına
gelmektedir. Bir başka ifadeyle, Kanun’un uygulanmasına ilişkin
yönetmelikleri düzenleme yetkisinin idari ve mali denetim yetkisiyle
bağdaşmayacağı açıktır.
Açıklanan
nedenlerle, Kanun’un uygulanmasına ilişkin yönetmelikleri düzenleme
yetkisini idari ve mali denetim yetkisini aşacak biçimde merkezî idare
içerisinde yer alan Kültür ve Turizm Bakanlığına veren dava konusu kural
Anayasa’nın 135. maddesine aykırıdır. İptali gerekir.
Kuralın, Anayasa’nın
123. ve 124. maddeleriyle ilgisi görülmemiştir.
V- YÜRÜRLÜĞÜN DURDURULMASI İSTEMİ
7.6.2012 günlü, 6326 sayılı Turist
Rehberliği Meslek Kanunu’nun:
A) 12. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan “…meslek kuruluşlarının görüşü alınarak
Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan…” ibaresinin yürürlüğünün
durdurulması isteminin, koşulları oluşmadığından REDDİNE,
B) 1- 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer
alan “…turist rehberleri odaları
birliklerinin kuruluşuna,…” ibaresine,
2-
2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının;
a- (b) bendinde Birlik tanımında
geçen, “Turist rehberleri odaları
birliklerini,”
ibaresine,
b- (f) bendinde yer alan “…ve birliklerini…” ibaresine,
3- 3. maddesinin (1) numaralı
fıkrasının;
a- (c) bendinde yer alan “…birliklerin …” ve “…birlikler tarafından…”
ibarelerine,
b- (ç) bendinde yer alan “Birliklerin…” sözcüğüne,
c- (d) bendinde yer alan “Birlikler…” sözcüğüne,
4- 4. maddesinin (3) numaralı
fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “…ilgili
birliğin…” ibaresine,
5- 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan “…birlikler…” sözcüğüne,
6- 8. maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasının “Birden
fazla meslek birliği kurulabilir.” biçimindeki ikinci cümlesine,
b- (8) numaralı fıkrasında yer
alan “Birlikler, …” sözcüğüne,
7- 10. maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasında yer alan “…birliklerin organları…” ibaresine,
b- (14) numaralı fıkrasında yer alan “…birliklerin ise…” ibaresine,
yönelik iptal istemleri, 10.1.2013 günlü, E.
2012/95, K. 2013/9 sayılı kararla
reddedildiğinden, bu cümleye, ibarelere ve sözcüklere ilişkin yürürlüğün
durdurulması isteminin REDDİNE,
10.1.2013 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
VI- SONUÇ
7.6.2012 günlü, 6326 sayılı Turist
Rehberliği Meslek Kanunu’nun:
A) 1- 1. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer
alan “…turist rehberleri odaları
birliklerinin kuruluşuna,…” ibaresinin,
2-
2. maddesinin (1) numaralı fıkrasının;
a- (b) bendinde Birlik tanımında
geçen, “Turist rehberleri odaları
birliklerini,” ibaresinin,
b- (f) bendinde yer alan “…ve birliklerini…” ibaresinin,
3- 3. maddesinin (1) numaralı
fıkrasının;
a- (c) bendinde yer alan “…birliklerin …” ve “…birlikler
tarafından…” ibarelerinin,
b- (ç) bendinde yer alan “Birliklerin…” sözcüğünün,
c- (d) bendinde yer alan “Birlikler…” sözcüğünün,
4- 4. maddesinin (3) numaralı
fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “…ilgili
birliğin…” ibaresinin,
5- 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan “…birlikler…” sözcüğünün,
6- 8. maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasının “Birden
fazla meslek birliği kurulabilir.” biçimindeki ikinci cümlesinin,
b- (8) numaralı fıkrasında yer alan “Birlikler,
…” sözcüğünün,
7- 10. maddesinin;
a- (1) numaralı fıkrasında yer alan “…birliklerin organları…”
ibaresinin,
b- (14) numaralı fıkrasında yer alan “…birliklerin ise…” ibaresinin,
Anayasa’ya aykırı olmadığına ve iptal isteminin
REDDİNE,
B) 12. maddesinin (1) numaralı fıkrasında yer alan “…meslek kuruluşlarının görüşü alınarak
Bakanlık tarafından yürürlüğe konulan…” ibaresinin Anayasa’ya aykırı
olduğuna ve İPTALİNE,
10.1.2013 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
|
Başkan
Haşim KILIÇ
|
Başkanvekili
Serruh KALELİ
|
Başkanvekili
Alparslan ALTAN
|
|
|
|
|
|
Üye
Fulya KANTARCIOĞLU
|
Üye
Mehmet ERTEN
|
Üye
Serdar ÖZGÜLDÜR
|
|
|
|
|
|
Üye
Osman Alifeyyaz PAKSÜT
|
Üye
Zehra Ayla PERKTAŞ
|
Üye
Recep KÖMÜRCÜ
|
|
|
|
|
|
Üye
Burhan ÜSTÜN
|
Üye
Engin YILDIRIM
|
Üye
Nuri NECİPOĞLU
|
|
|
|
|
|
Üye
Hicabi DURSUN
|
Üye
Celal Mümtaz AKINCI
|
Üye
Erdal TERCAN
|
|
|
|
|
|
Üye
Muammer TOPAL
|
Üye
Zühtü ARSLAN
|
|
|
|
|
|