|
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından:
DENEYSEL VE
DİĞER BİLİMSEL AMAÇLAR İÇİN KULLANILAN
HAYVANLARIN
REFAH VE KORUNMASINA
DAİR
YÖNETMELİK
BİRİNCİ
BÖLÜM
Amaç,
Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
MADDE 1
‒ (1)
Bu Yönetmeliğin amacı deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılacak
hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması; üretici,
tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluş iş ve işlemlerini,
hayvanların menşei, üremesi, işaretlenmesi, bakım ve barınması ile
öldürülmesi iş ve işlemlerini, gerektiğinde hayvanların prosedürlerde
kullanılmasıyla ilgili projelerin değerlendirilmesi ve prosedürlerin
yetkilendirilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar,
prosedürlerde kullanılmak üzere izinli kuruluşlarda üretilmesi zorunlu
türler, hayvan türlerini ve kuruluşların uyacağı esasları belirlemek,
prosedürlerde kullanılmak üzere üretilen, tedarik edilen veya prosedürlerde
kullanılan hayvanların refah ve güvenliklerini sağlamaktır.
Kapsam
MADDE 2
‒ (1)
Bu Yönetmelik,
a) Deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılan
hayvanların korunması için;
1) Prosedürlerde kullanılan hayvanların azaltılması,
hayvan yerine kullanılabilecek alternatif metodun geliştirilmesi ile bakım,
barınma, yetiştirme ve prosedürlerde kullanım şartlarının en iyi hale
getirilmesini,
2) Hayvanların menşei, üreme, bakım, barınma,
kimliklendirilmesi ve öldürülmesini,
3) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
kuruluşların işlemlerini,
4) Gerektiğinde hayvanların prosedürlerde
kullanılmasıyla ilgili projelerin değerlendirilmesi ve yetkilendirilmesini,
b) Prosedürlerde kullanılması düşünülen veya
kullanılacak hayvanlarda ya da bu hayvanların organ ve dokularının bilimsel
amaçlarla kullanılması şartıyla özel olarak üretildiklerinde; sözü edilen
bu hayvanlar öldürülene, ev hayvanı olarak verilene, doğal ortamlarına
salıverilene veya hayvancılık sistemine verilene kadar olan süreci; ağrı,
eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasarın anestezi, analjezi veya diğer yöntemler
kullanılarak başarılı bir şekilde ortadan kaldırılsa bile prosedürlerde
hayvan kullanımını,
c) İnsan-dışı canlı omurgalıların, bağımsız olarak
beslenen larva formlarının ve fötal evrenin ilk üçte ikisini geçirmiş ve
daha büyük memeli fötüslerinin ve canlı kafadanbacaklıların deneysel ve
diğer bilimsel amaçlar için kullanımını,
ç) Bu fıkranın (c) bendinde atıfta bulunulandan daha
erken bir gelişim evresinde olsa bile söz konusu gelişim aşamasının
sonrasında yaşamasına izin verilecekse ve uygulanan prosedür sonucunda
normal gelişmişlik düzeyine ulaştıktan sonra ağrı, eziyet, sıkıntı ve
kalıcı hasar oluşması ihtimali varsa, gelişimin daha erken aşamasında olan
hayvanları,
d) Deneysel ve diğer bilimsel amaçlar için kullanılacak
hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması; deney
hayvanı üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırma yetkili kuruluşlarının
ruhsatlandırılması, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, ne
tür hayvanların yetiştirileceği ve kuruluşların uyacağı esaslar ile bu yerlerin
teknik, sağlık ve hijyenik şartlara uygun kurulması, işletilmesi,
hayvanların refah ve güvenliklerinin sağlanması ile bu Yönetmelik
hükümlerine uyulmaması durumunda uygulanacak işlemleri,
kapsar.
(2) Bu Yönetmelik; deneysel olmayan tarımsal ve klinik
veterinerlik uygulamaları, veteriner sağlık ürünlerinin ruhsatı için
yapılan saha denemeleri, kayıtlı veya onaylı hayvancılık işletmelerinin
yapmakla yükümlü oldukları uygulamaları, birincil amacı bir hayvanın
kimliklendirilmesi olan uygulamalar, iyi veterinerlik uygulamalarına uygun
olarak bir iğnenin batırılmasıyla oluşan ağrıya eşit veya daha fazla ağrı,
eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar oluşturma olasılığı bulunmayan uygulamaları
kapsamaz.
Dayanak
MADDE 3
‒ (1)
Bu Yönetmelik;
a) 11/6/2010
tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanununun 7, 8, 9, 11, 25, 31, 36 ve 43 üncü maddeleri, 24/6/2004 tarihli
ve 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununun 9 ve 10 uncu maddelerine ve
18/3/2010 tarihli ve 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanununa dayanılarak,
b) 2010/63/EC sayılı Bilimsel Amaçlarla Kullanılan
Hayvanların Korunmasına Dair Avrupa Birliği Direktifi ilgili hükümlerine
paralel olarak,
hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE 4 – (1) Bu
Yönetmelikte geçen;
a) Açılma raporu: Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve
araştırma yetkili kuruluşların amaç için yeterli görüldüğünü gösterir
komisyon tarafından düzenlenen ve onaylanan belgeyi,
b) Araştırmaya yetkili kuruluş: 13/8/2010 tarihli ve
27671 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Genetik Yapısı Değiştirilmiş
Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmeliğin 5 inci maddesi çerçevesinde
hayvanlarda gen transferi üzerinde çalışan; araştırma enstitülerini,
Bakanlıkların araştırma yapmakla görevlendirilmiş kuruluşlarını,
üniversitelere ve TÜBİTAK’a bağlı araştırma yapan kuruluşlar ile Bakanlıkça
yetkilendirilmiş özel sektör araştırma kuruluşlarını,
c) Bakanlık: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını,
ç) Çalışma izni: Kuruluş izni ile yer, proje ve
belgeleri uygun bulunmuş, yapılan incelemelerde hiçbir eksikliğinin
bulunmadığı tespit edilmiş üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya
yetkili kuruluşların faaliyet gösterebilmeleri için Bakanlıkça verilen izin
belgesini,
d) Çiftlik hayvanı: Et, süt, yumurta da dâhil olmak
üzere gıda, deri, kürk, yün, tüy veya diğer ürünlerin temini için veya
işgücü amacıyla insanlar tarafından yetiştirilen ve beslenen hayvanları,
e) Enstitü müdürlüğü: Kuruluşun bulunduğu ilin veteriner
hizmetleri yönünden bağlı olduğu veteriner kontrol enstitüleri ile
Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitü Müdürlüğünü,
f) Gen aktarımlı (transgenik) hayvan: Kendi genomunda
başka bir organizmaya ait rekombinant bir geni taşıyan hayvanı,
g) Genel müdürlük: Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünü,
ğ) Güçsüzleştiren klinik durum: Bir canlının normal
fiziksel veya psikolojik işlev görme yeteneğindeki bir azalmayı,
h) İl müdürlüğü: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı il
müdürlüklerini,
ı) İlçe müdürlüğü: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
ilçe müdürlüklerini,
i) İnsancıl öldürme metodu: Hayvanın kendi türüne has,
en az fiziksel ve duyusal ağrı, eziyet ve sıkıntıya maruz kalacağı şekilde
yaşamının sonlandırılmasını,
j) Kendi kendine yeterli koloni: Hayvanların kesinlikle
yaban hayatından alınmadığı, özel bir koloni içinde üretildiği veya kaynak
olarak özel yetiştirilen diğer bir koloniden alındığı ve bu hayvanların
insanlara alışık bir ortamda barındırıldığı ve yetiştirildiğini,
k) Komisyon: İlin bağlı bulunduğu enstitü müdürlüğünden
iki uzman veteriner hekim, kuruluşun
merkez ilçe ve köylerinde olması durumunda hayvan sağlığı, yetiştiriciliği
ve su ürünleri şube müdürlüğünden bir veteriner hekim, kuruluşun ilçe ve
köylerinde olması durumunda ise ilçe müdürlüğünden bir veteriner hekimin
katılımıyla oluşan grubu,
l) Kullanıcı: Kâr amaçlı olsun ya da olmasın, hayvanları
prosedürlerde kullanan herhangi bir gerçek veya tüzel kişiyi,
m) Kuruluş: Müştemilatı ile birlikte açık, kapalı, yarı
açık her türlü sabit veya portatif tesis,
bina, binalar topluluğunu,
n) Kuruluş izni: Tesis kurulacak yer, proje ve
belgelerin uygun görülmesi durumunda; üretici, tedarikçi, kullanıcı ve
araştırmaya yetkili kuruluşların kurulabilmesi için Bakanlıkça verilen izin
belgesini,
o) Nakavt (knock-out): Genetikte bir genin fiziksel
olarak genomdan çıkarılması veya baskılayıcılarla çalışmasının engellenmesi
ile etkisinin görülmemesi durumuna verilen adı,
ö) Özel yetiştirme hayvanlar: Deneysel veya bilimsel
amaçlar için kullanılmak üzere bu Yönetmelikle belirlenmiş türlerden ve
çalışma izni verilmiş kuruluşlarda özel olarak yetiştirilen hayvanları,
p) Patojen ari (patojen free) hayvan: Gösterilebilen tüm
patojenlerin olmadığı bir hayvanı,
r) Proje: Bir ya da daha fazla prosedürü içeren ve
belirli bir bilimsel amacı olan iş programını,
s) Prosedür: Hayvanların yalnızca organları veya
dokularını kullanmak için öldürülmesi hariç; bir hayvanın doğumu,
kuluçkadan çıkması, herhangi bir biçimde genetiği değiştirilmiş hayvan
soyunun oluşturulması ve devam ettirilmesi süreçlerini de kapsayan, invaziv
veya invaziv olmayan, bilinen veya bilinmeyen sonuçları olan deneysel,
diğer bilimsel veya eğitici amaçlar için hayvanda iyi veterinerlik
uygulamalarına uygun olarak bir iğnenin batırılmasıyla oluşan ağrıya eşit
veya daha fazla ağrı, eziyet, sıkıntı veya kalıcı hasara yol açabilen
kullanımını,
ş) Sorumlu yönetici: Kuruluşun yönetim ve işletmesinden
kuruluş sahibi ile birlikte sorumlu olan ve statüsünde bu durumu
belirtilmiş olan veteriner hekimi,
t) Tedarikçi: Üretici dışında, prosedürlerde kullanılmak
veya bilimsel amaçlarla doku veya organlarından yararlanılmak üzere, kâr
amaçlı olsun ya da olmasın, hayvanları tedarik eden herhangi bir gerçek
veya tüzel kişiyi,
u) Üretici: Prosedürlerde kullanılmak veya bilimsel
amaçlarla doku veya organlarından yararlanılmak üzere bu Yönetmelikle
belirlenmiş türler veya özellikle bu amaçlarla yetiştirilen diğer
hayvanları, kâr amaçlı olsun ya da olmasın, üreten herhangi bir gerçek veya
tüzel kişiyi,
ü) Veteriner hekim: Veteriner Fakültelerinde beş yıllık
eğitim sürecini başarıyla tamamlayıp diploma almış, 9/3/1954 tarihli ve
6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner
Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair
Kanuna göre veteriner hekim unvanı kazanmış kişiyi,
v) Veteriner sağlık teknikeri: Lise öğrenimi üzerine iki
yıl süreli veteriner sağlık önlisans, laborant ve veteriner sağlık
önlisans, hayvan sağlığı ve yetiştiriciliği önlisans veya büyük ve küçükbaş
hayvan yetiştiriciliği önlisans programlarından birinden mezun olan
teknikerleri,
y) Veteriner sağlık teknisyeni: Milli Eğitim Bakanlığına
bağlı tarım meslek lisesi veteriner sağlık bölümü ile daha önce Tarım ve
Köyişleri Bakanlığına bağlı olan veteriner sağlık meslek lisesi, hayvan
sağlığı memurları okulu, hayvan sağlığı memurları meslek lisesi
okullarından herhangi birinden mezun teknisyenleri,
z) Yer seçim raporu: Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve
araştırmaya yetkili kuruluşların kurulması için komisyon tarafından
düzenlenen ve onaylanan belgeyi,
aa) Yetkili otorite: Bu Yönetmelikle yetki verilen Genel
Müdürlük, enstitü müdürlükleri, il müdürlükleri, hayvan refah birimleri ve
sorumlu yöneticileri,
ifade eder.
İKİNCİ
BÖLÜM
Kuruluşlarda
Hayvanların Bakım, Barınma ve Nakillerinde Genel Standartlar,
Hayvan
Refah Biriminin Oluşturulması ve Görevleri,
İnsan-Dışı
Primatlar için Üretme Stratejisi
Teçhizat
veya ekipmanla ilgili gerekler
MADDE 5
‒ (1)
Bütün araştırmaya yetkili kuruluşlar ile üretici, tedarikçi ve kullanıcı
kuruluşların barındırdıkları hayvan türlerine ve prosedürler uygulanması
halinde ise uygulanan prosedürlere uygun teçhizat ve ekipmana sahip olması
zorunludur.
(2) Birinci fıkrada sözü edilen teçhizat ve ekipmanın
tasarım, inşa ve işleyiş yöntemi ile prosedürlerin mümkün olduğu kadar
etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi esastır. Prosedürler minimum sayıda
hayvan kullanarak ve minimum derecede ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı
hasara yol açarak güvenilir sonuçlar elde edilmesini hedefler.
(3) Birinci ve ikinci fıkranın uygulanması için gerekli
asgari standartlar Ek-1’ de belirtilmiştir.
(4) Hayvanları barındıran ve prosedürlerde kullanan
kuruluşlar, odaların ısı ve nem değerini ölçmek için gerekli alet,
hayvanların tartılabilmesi için uygun tartı ve Bakanlıkça belirlenmiş diğer
teçhizat ve ekipmanı bulundurması zorunludur.
Bakım,
barınma ve nakiller
MADDE 6
‒ (1)
Araştırmaya yetkili kuruluşlar ile üretici, kullanıcı ve tedarikçi
kuruluşlar hayvanları bakım, barınma ve nakillerinde;
a) Kuruluşlarındaki veya nakil sırasında tüm hayvanların
sağlık durumlarına uygun ve iyilik hallerinin devamı için gereken barınak,
çevre, yem, su ve bakımını,
b) Bir hayvanın fizyolojik ve davranışsal
gereksinimlerini yerine getirmesine konulan kısıtlamaların asgariye
indirilmesini,
c) Hayvanların üretildiği, barındırıldığı ve
kullanıldığı çevre koşullarının, yem ve suyun her gün kontrol edilmesini,
ç) Tespit edilen bir özür veya önlenebilir ağrı, eziyet,
sıkıntı veya kalıcı hasarın mümkün olan en kısa zamanda ortadan
kaldırılması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını,
d) Hayvanların nakilleri sırasında türe özgü
hareketlerini kısıtlamadan, uygun havalandırma ve ısı aralıkları sağlanması
ve gerekirse nakil öncesi sakinleştirilmesini,
sağlamakla yükümlüdür.
(2) Kuruluşlar birinci fıkrada belirtilen amaçlar için 7
nci madde ile Ek-1’ de belirtilen bakım ve barınma standartlarını
sağlamakla yükümlüdür.
(3) Bilimsel bir gerekçe, hayvan refahı veya hayvan
sağlığı nedenleriyle birinci fıkranın (a) bendindeki veya ikinci fıkradaki
durumlara ancak Bakanlık istisna getirebilir.
(4) Hayvanların nakliyle ilgili diğer şartlar aşağıda
belirtilmiştir.
a) Hayvanların nakillerine ilişkin ulusal mevzuatta
belirtilen esaslara ek olarak ilçe dışı nakillerde hayvanların sağlık,
üretim, yetiştirme ve benzeri gibi bilgilerini içeren sorumlu yönetici
tarafından düzenlenmiş belge ile il veya ilçe müdürlüğüne başvurularak buradan
alınmış belge, ilçe içi nakillerde ise Bakanlıkça verilen çalışma izninin
bir sureti ile hayvanların nakilleri yapılır.
b) Taşınacak hayvanlarının sağlık durumları, taşınma
için yeterli derecede uygun olmalıdır. Bu durumdan hayvanları gönderen ve
tedarikçi sorumludur.
c) Hayvanların nakilleri mümkün olan en kısa zamanda,
alanında uzman kişi ve görevlilerinin kontrolü ve gözetimi altında,
çevresel kirletme riski en aza indirilerek yapılır.
ç) Hayvanların nakilleri sırasında kullanılan kafes ve
ortamın hayvana, hayvanın da ortama zarar vermesini engelleyecek özellikte
olur.
d) Hayvanların kurum içi veya üretim tesisinden uygulama
laboratuvarına sevkinde de hayvan sağlığı ve refahı ile halk sağlığının
korunmasına dönük tedbirlerin alınması esastır.
e) Mikrobiyolojik olarak tanımlanmış hayvanların
nakilleri sırasında gerekli özel hijyenik kurallara uyulur.
f) Nakil sırasında oluşabilecek kavgaları önlemek
amacıyla, farklı kafeslerde yetiştirilen hayvanlar farklı taşıma
kafeslerinde taşınmalıdır.
(5) Kullanıcı, araştırmaya yetkili ve tedarikçi
kuruluşlar genetiği değiştirilmiş hayvanların bakımları, barındırılmaları
ve nakilleri sırasında kazara çevreye salınımlarının önlenmesi ve kazara
çevreye salınımları durumunda ise en kısa sürede geri toplamak veya bertaraf
edilmelerine dönük tedbirleri almak ve kaza durumunda vakit geçirmeden
Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür.
(6) Balıkların nakillerinden bir veya iki gün öncesinde
yeminin azaltılması, yemden kesilmesi veya nakil aracında su değişiminin ve
havalandırılmasının yapılmasına dönük tedbirlerin alınması zorunludur.
Kuruluşlar
ve hayvanların bakım ve barınması için genel bölümlerin özellikleri
MADDE 7
‒ (1)
Fiziki yapılarda aşağıdaki standartların sağlanması zorunludur.
a) Fonksiyonlar ve genel tasarım bakımından;
1) Bütün kuruluşlar tesislerini, bu tesislerinde tutulan
türlerin fizyolojik ve davranışsal gereksinimlerini dikkate alan bir çevre
sağlayacak şekilde inşa ederler. Kuruluşlar yetkisi olmayan kişiler ve
başka hayvanların tesislerine girişini ve kuruluşlarındaki hayvanların da
kaçışını engelleyecek şekilde tasarlar, inşa eder ve yönetir.
2) Kuruluşlar, bina ve ekipmanda oluşabilecek her türlü
hatayı önceden önleyici ve hata oluşması durumunda da acilen giderici aktif
bir program oluşturur.
b) Barındırma odaları bakımından;
1) Kuruluşlar, odalarla ilgili düzenli ve etkin bir
temizlik programı oluşturur ve sürekli olarak hijyen standartlarını sağlar.
2) Duvar ve zemin gerek hayvanlar tarafından
oluşturulabilecek ve gerekse de temizlik sırasında oluşabilecek ağır
yıpranma ve aşınmaya dayanıklı bir malzemeyle kaplanır. Bu malzeme hayvan
sağlığı için zararlı olmayacak ve hayvanların kendilerine zarar vermesine
yol açmayacak yapıda olur. Kuruluşlar, ekipmana ve demirbaşlara, hayvanlar
tarafından zarar verilmesini önleyecek ve aynı zamanda hayvanların
yaralanmalarına engel olacak gerekli önlemleri alır.
3) Av ve avcı gibi uyumlu olmayan türler aynı odada
hatta birbirinin görüş, koku veya ses alanı içinde, farklı çevre şartları
gerektiren hayvanlar ise aynı odada barındırılmaz.
4) Genetiği değiştirilmiş hayvanlar aynı türde dahi
olsalar diğer hayvanlar ile aynı odada, hatta birbirlerinin görüş veya koku
alanı içinde barındırılamazlar.
c) Genel ve özel amaçlı prosedür odaları:
1) Kuruluşlar, basit tanısal testlerin ve ölüm sonrası
(post mortem) incelemelerin yapılacağı ve/veya başka bir yerde daha yoğun
laboratuvar incelemesine tabi olacak örneklerin alınacağı basit girişim
odası ve şiddet kategorisinde orta ve şiddetli olarak belirlenen kategoride
prosedür uygulanmış hayvanlar olması halinde de operasyon sonrası bakım
odalarına sahip olur. Prosedür ve gözlemlerin barındırma odalarında
yapılmasının uygun olmadığı, cerrahi işlem veya diğer prosedürlerde
kullanılan hayvanların sağlıklı hayvanları olumsuz etkilememesi için genel
ve özel amaçlı prosedür odaları oluşturulmalıdır.
2) Kuruluşlara yeni gelen hayvanların sağlık durumları
belirlenene ve potansiyel sağlık riski değerlendirilip asgariye indirilene
kadar izole edilmelerini sağlayacak karantina odalarına sahip olur.
Karantina süreleri fare, sıçan, kobay, Suriye ve Çin hamsteri, gerbil,
tavşan ve kurbağa için yedi gün, balık türleri, kedi, köpek ve diğer türler
için yirmibir gündür. Eğer hayvan üzerinde yapılacak çalışmanın amacı,
belirtilen sürelerden daha kısa sürede hayvanın prosedürde kullanılmasını
gerektiriyorsa bu durum il müdürlüğüne bildirilir. İl müdürlüğü bu
hayvanların, türleri ve yetiştirilme şartlarını da dikkate alarak karantina
süresini kısaltabilir veya tamamen kaldırabilir. Bu durumdaki hayvanları
prosedürde kullanacak kişiler söz konusu hayvanlardan hastalık bulaşma
riskine karşı sorumlu yönetici tarafından bilgilendirilir ve gerekli
tedbirlerin alınması konusunda uyarılır.
3) Kuruluşa yeni gelen hayvanlar sorumlu yönetici
tarafından gerekli kontrol ve muayeneleri yapıldıktan sonra araçlardan
indirilerek karantina bölümlerine, kafeste barınan hayvanlar ise önce temiz
kafeslere yerleştirilerek karantina odasına alınır. Hayvanların yem ve su
ihtiyaçları öncelikle giderilir. Taşıma araçlarının uygun bir şekilde
dezenfeksiyonu, gerekli olduğu durumlarda da sterilizasyonları yapılır.
Hayvanlardan numune alınmasını gerektiren bir durum oluşması halinde,
laboratuvar testleri için numuneler karantina odalarında alınır,
analizlerinin yapılmasını takiben negatif sonuç alınan hayvanlar bakım
odalarına yerleştirilir. İhbarı mecburi hastalık tespit edilen hayvanlar
hakkında bu konudaki ulusal mevzuat çerçevesinde işlem yapılır.
4) Hasta ve yaralı hayvanların ayrı olarak tutulacağı
barındırma odaları bulundurulur.
ç) Hizmet odaları bakımından;
1) Depolar, yem ve hayvan yataklarının kalitesinin
korunmasını sağlayacak şekilde tasarlanır, kullanılır ve bakımı yapılır. Bu
odalarda haşarat ve böceklerin girmesini ve barınmasını engelleyecek
gerekli tedbirler alınır. Kontamine olabilecek veya hayvan ve personel için
zararlı olabilecek diğer malzemeler ayrı yerde depolanır.
2) Temizlik ve yıkama alanları, kullanılan ekipmanın
arındırılması ve temizlenmesi için gereken donanımı barındıracak ve yeterli
genişlikte olur. Temizlik prosesi, yeni temizlenmiş ekipmanın
kontaminasyonunu engellemek için temiz ve kirli ekipmanın akışını ayıracak
şekilde düzenlenir.
3) Kuruluşlar, karkasların ve hayvansal atıkların
hijyenik depolanması ve güvenli bir şekilde elden çıkarılması için gerekli
tedbirleri alır. Tıbbi atıklar, evsel nitelikli atıklardan ayrı olarak
sınıflandırılır, toplanır ve taşınır. Genetiği değiştirilmiş hayvanların
ölüleri, hayvanların atıkları ve artıkları yakıldıktan, çevre ve halk
sağlığını koruyacak gerekli önlemler alındıktan sonra kuruluştan
uzaklaştırılır. Kuruluşlarda oluşan tıbbi atıkların, 22/7/2005 tarihli ve
25883 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü
Yönetmeliğine göre izale, bertaraf ve tahliyesi yapılır.
4) Aseptik koşullarda ameliyat prosedürlerinin
uygulanması gereken durumlarda bir ya da birden fazla uygun teçhizata sahip
oda ve ameliyat sonrası iyileşmeyi sağlamak için odalar bulundurulur.
(2) Uygun çevre ve kontrolünün sağlanması için zorunlu
şartlar aşağıda belirtilmiştir.
a) Havalandırma ve sıcaklık bakımından;
1) Barındırma odalarının izolasyonu, ısıtılması ve
havalandırılması hava akımının, toz düzeyinin ve gaz konsantrasyonunun
barındırılan hayvanlar için zararlı olmayacak sınırlar dâhilinde tutulması
sağlanır.
2) Barındırma odalarındaki sıcaklık ve bağıl nem
barındırılan türlere ve yaş gruplarına göre Ek-2’ de belirtilen değerlere
uygun olarak sağlanır. Sıcaklık ve nem her gün ölçülür ve bu iş için
hazırlanmış kayıt çizelgesine işlenir.
3) Hayvanlar kendileri için tehlike yaratacak iklim
şartları altında açık alanda bulunmaya zorlanamaz.
b) Aydınlatma bakımından;
1) Doğal ışığın uygun ışık/karanlık döngüsünü
sağlamadığı durumlarda, hayvanların biyolojik ihtiyaçlarını karşılamak ve
tatmin edici bir çalışma ortamı sağlamak için kontrollü aydınlatma yapılır.
Kuruluş bu amaca uygun donanımı sağlar.
2) Aydınlatma, hayvan yetiştirme prosedürlerinin yerine
getirilmesi ve incelenmesi için gereken ihtiyaçları karşılayacak düzeyde
olur.
3) Türlere uygun, düzenli ışık aralıkları ve ışık şiddeti
sağlanır.
4) Albino hayvanlar bulundurulduğunda, aydınlatma, ışığa
olan duyarlılık dikkate alınarak ayarlanır.
c) Gürültü bakımından;
1) Ultrason da dâhil gürültü düzeyi, hayvan refahını
olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde düzenlenir.
2) Kuruluşlarda, insanların işitebilecekleri düzeyde,
aynı zamanda hayvanlarında hassas olduğu ses aralığı dışında uyarı veren
alarm sistemi bulundurulur.
3) Barındırma odaları, gereken durumlarda, gürültü
yalıtımı ve ses emici özelliği olan malzemelerle donatılır.
4) Hayvanların bulunduğu odaların içinde ya da yakınında
telefon, radyo ve televizyon gibi elektronik aletler bulundurulmaz.
5) Personel alanları ve gürültüye sebep olan
aktivitelerin gerçekleştirildiği odalar,
hayvanların bulunduğu yerlere uzak olur ya da bu bölümlerde mutlaka
ses yalıtımları yapılır.
6) Gürültü açısından köpek, domuz, keçi ve insan dışı
primatlar gibi hayvanlar, bunlara göre daha sessiz olan kemirgenlerle aynı
binalarda barındırılmaz ya da kemirgenlerin olduğu bölümlerde yeterli
düzeyde ses yalıtımı sağlanır.
7) Hayvanların bakımlarını yapan personel, bakım,
beslenme, temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri sırasında gürültüyü en aza
indirgeyerek çalışır.
ç) Alarm sistemleri bakımından;
1) Çevrenin kontrolü ve korunması için elektrik ve
mekanik donanıma sahip kuruluşlar önemli hizmetler ve acil aydınlatma
sistemlerini devreye sokmak ve alarm sistemlerinin işletim dışı kalmasını
önlemek için hazırda bekleyen yedek bir sistem bulundurulur.
2) Isıtma ve havalandırma sistemleri izleme cihazları ve
alarmlarla donatılır.
3) Acil eylem prosedürleri ve talimatlar açık ve görünür
bir yerde bulundurulur.
(3) Hayvanların bakımı için gerekli şartlar aşağıda
belirtilmiştir.
a) Sağlık şartı bakımından;
1) Kuruluşların, hayvan refahını koruyacak ve bilimsel
gereklilikleri karşılayacak, hayvanların sağlıklı olmasını sağlayacak
belirlenmiş bir stratejisi bulunur. Bu strateji sağlığın düzenli olarak
gözlenmesini, mikrobiyolojik gözetim programını ve sağlık bozukluklarıyla
mücadele planlarını içerir ve yeni hayvanların alınması için sağlık parametrelerini
ve prosedürlerini tanımlar.
2) Hayvanlar en az günde bir kez sorumlu yönetici veya
onun görevlendirdiği bir veteriner hekim tarafından kontrol edilir.
Kontrollerde tüm hasta veya yaralı hayvanlar belirlenir ve gerekli
tedbirler alınır.
b) Yaban hayatından alınan hayvanlar bakımından;
1) Hayvanlar muayene veya tedavi için taşınması
gerekiyorsa, ilgili türlere uyarlanmış taşıma konteynerleri ve araçları
yakalama yerlerinde bulundurulur.
2) Doğadan alınan hayvanların iklime alıştırılması,
karantinaya alınması, barındırılması, yetiştirilmesi ve bakımı için özel
dikkat gösterilir ve uygun önlemler alınır. Prosedürlerin sonunda serbest
bırakılmaları için hazırlık yapılır. Serbest bırakma, söz konusu
hayvanların yaban hayatında; halk sağlığına, hayvan sağlığına veya çevreye
zarar oluşturmayacaklarının kesinliği şartıyla yapılır.
c) Barındırma ve zenginleştirme bakımından;
1) Doğal olarak yalnız yaşayan hayvanlar dışındakiler
birbirine uyumlu bireylerden oluşan gruplar halinde barındırılır. 6 ncı
maddenin üçüncü fıkrasına uygun olarak tek başına barınmaya izin verilen
hâller dışında, gerekli süre minimum düzeyde tutulur. Aynı zamanda görsel,
işitsel, koklama ve dokunma yoluyla hayvanların birbirleriyle temas etmesi
sağlanır. Hayvanların önceden oluşturulmuş gruplara veya ayrıldığı gruba
tekrar katılmalarının, uyumsuzluk problemlerine ve sosyal ilişki
bozukluklarına neden olmaması için durumları dikkatle izlenir.
2) Tüm hayvanlara, davranışsal özelliklerini rahatlıkla
yapabilecekleri yeterli büyüklükte yer ayrılır. Hayvanların, stres kaynaklı
davranışlarının azaltılması amacıyla çevrelerini seçme ve kontrol
etmelerini sağlayacak şartlar oluşturulur. Kuruluşların, hayvanların
yapabilecekleri faaliyetler dizisini genişletmek ve başa çıkma
faaliyetlerini artırmak için türe uygun fiziksel egzersiz, yiyecek arama,
el becerisine dayalı ve bilişsel faaliyetleri içeren uygun zenginleştirme
teknikleri bulundurulur. Hayvan bölmelerinin çevresel zenginleştirilmesi
türe ve ilgili hayvanın bireysel ihtiyaçlarına uygun hale getirilir.
Zenginleştirme stratejileri düzenli olarak gözden geçirilir ve
güncelleştirilir.
3) Hayvan bölmeleri hayvan sağlığı için zararlı
malzemelerden yapılamaz. Tasarımları ve inşaları hayvanların yaralanmasına
yol açmayacak şekilde olur. Kullanıldıktan sonra atılabilen cinsten
olmadıkça, temizlikte arındırma tekniklerine dayanıklı malzemelerden
yapılır. Hayvan bölmelerinin tabanları, türlere ve hayvanların yaşına uygun
olarak ve dışkının çıkarılmasını kolaylaştıracak şekilde tasarlanır.
Tabanlar hayvanın sağlık ve refahına uygun olur. Hayvanın sağlık ve
refahının korunması için uygun malzemeden altlık kullanılır.
ç) Beslenme bakımından;
1) Diyetin biçimi, içeriği ve sunumu hayvanların
beslenme ve davranış ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte olur.
2) Hayvanların diyeti yenilebilir nitelikte olur ve
kontamine olmuş diyet beslenmede kullanılamaz. Hammaddelerin seçimi,
gıdanın üretimi, hazırlığı ve sunumunda kuruluşlar; kimyasal, fiziksel ve
mikrobiyolojik kirlenmeyi önlemek için gerekli önlemler alınır.
3) Ambalaj, nakliye ve depolama kontaminasyonu,
bozunmayı ve tahribi önleyecek şekilde olur. Besleme için kullanılan tüm
besleme hazneleri, yemlikler ve diğer kaplar düzenli olarak temizlenir ve
gerekiyorsa sterilize edilir.
4) Rekabeti sınırlandıracak şekilde yeterli beslenme
yeri sağlanarak her hayvanın yiyeceğe erişebilmesi sağlanır.
d) Sulama bakımından;
1) Tüm hayvanlar için temiz ve kontamine olmamış içme
suyu sağlanır.
2) Otomatik sulama sistemi kullanılıyorsa, sistem düzenli
olarak kontrol edilir, bakımı yaptırılır ve kazaları önlemek için bol suyla
temizlenir. Sert tabanlı ve deliksiz tabanlı kafesler kullanılıyorsa, su
basması riskini asgariye indirecek tedbirler alınır.
3) Akvaryum ve tanklardaki su miktarını bireysel balık,
amfibi ve sürüngen türlerinin ihtiyaç ve tolerans sınırlarına
uyumlaştıracak şekilde tedbirler alınır.
e) İstirahat ve uyuma alanları bakımından;
1) Türlere uyarlanmış altlık malzemeleri veya uyuma
yapıları, gebe ve doğum yapmış hayvanlar için ise yuva malzemeleri ve
yapıları sürekli bulundurulur.
2) Hayvanların bulunduğu bölümlerde, türlere uygun
olacak şekilde, tüm hayvanlar için sağlam, rahat istirahat alanları
sağlanır. Tüm uyku alanları temiz ve kuru olması sağlanır.
f) Eğitim
bakımından;
1) Kuruluşlar, hayvanlar için prosedürler ve projenin
süresi de dikkate alınarak uygun alıştırma ve eğitim programları oluşturur.
(4) Bu Yönetmelikle bakım, barınma, nakil, ısı, nem ve
diğer gereklilikleri belirlenmeyen hayvan türleri için gerekli standartlar
Bakanlıkça belirlenir.
Hayvan
refahı birimi
MADDE 8 – (1) Her
üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşta bir hayvan
refahı birimi kurması zorunludur.
(2) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
kuruluşlarda hayvan refahı birimi, hayvanların refahı ve bakımından
sorumlu, veteriner hekim, veteriner sağlık teknikeri veya veteriner sağlık
teknisyeni unvanına sahip en az bir kişiden, kullanıcı kuruluşlarda ise bu
unvanlardan birine sahip bir kişiye ilaveten biri yerel etik kurul üyesi
olmak üzere en fazla üç kişiden oluşur. Hayvan refahı birimi sorumlu
yönetici veya veteriner hekimden bilgi temin edebilir.
(3) Birden fazla alanda faaliyet gösteren kuruluşlarda
yalnız bir hayvan refah birimi kurulması yeterlidir. Bu birim kuruluşun
izinli tüm faaliyet alanlarıyla ilgili konularda görev yapar.
(4) Küçük üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya
yetkili kuruluşlarda hayvan refah birimi; sorumlu yönetici ve hayvan
bakımından sorumlu bir personel ile en az iki kişiden, küçük kullanıcı
kuruluşlarda ise bunlara ilaveten bir yerel etik kurul üyesi olmak üzere en
az üç kişiden oluşur.
(5) Kuruluşların küçük, orta ya da büyük olarak
sınıflandırılmalarına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
Hayvan
refahı biriminin görevleri
MADDE 9 – (1) Hayvan
refahı birimi aşağıdaki görevleri yerine getirmekle yükümlüdür.
a) Birimde çalışan personele, hayvanların elde
edilmeleri, bakım, barınma ve kullanımları konularında, hayvanların
refahıyla ilgili bilgi vermek,
b) İkame, azaltma ve iyileştirme ilkesinin uygulanması
ve bu ilkeyle ilgili teknik ve bilimsel gelişmeler hakkında personele bilgi
vermek,
c) Kuruluşta barındırılan veya kullanılan hayvanların
refahıyla ilgili olarak izleme, raporlama ve takip konularında iş akış
şemaları oluşturmak ve bunları gözden geçirmek,
ç) Prosedürde kullanılan hayvanlar üzerindeki etkilerini
dikkate alarak projelerin gelişimini ve neticelerini takip etmek ve ikame,
azaltma ve iyileştirmeye katkıda bulunabilecek unsurları belirlemek ve
tavsiyelerde bulunmak,
d) Aile yanına verilecek hayvanların sosyalleştirilmesi
de dâhil aile yanına verme programları hakkında bilgi vermek.
(2) Gerektiğinde Bakanlık hayvan refah birimine ek
görevler verebilir.
(3) Hayvan refahı birimi tarafından verilen herhangi bir
tavsiyenin ve o tavsiyeyle ilgili olarak alınan kararların kayıtları en az
üç yıl saklanması ve talep edilmesi halinde, denetimle yetkili Bakanlık
temsilcilerine bu kayıtların gösterilmesi zorunludur.
İnsan-dışı
primatlar için üretme stratejisi
MADDE 10 – (1) İnsan-dışı
primat üreticilerinin, üretimde tutsaklık altında üretilmiş insan-dışı
primatların soyundan gelen hayvanların oranını artırmak için elverişli bir
strateji belirlemeleri şarttır.
ÜÇÜNCÜ
BÖLÜM
Üretici,
Tedarikçi, Kullanıcı ve Araştırmaya Yetkili Kuruluşlarla İlgili
Yetkilendirme
ve Diğer Gerekler
Kuruluş
izni
MADDE 11
‒ (1)
Deneysel veya diğer bilimsel amaçlar için kullanılan veya kullanılması
planlanan tüm hayvanların üretimi, tedariki ve kullanımıyla uğraşan tüm
gerçek ve tüzel kişiler yer onaylarını yaptırmaları zorunludur. Bu amaçla,
içinde aşağıdaki belgelerden oluşan iki adet dosya ve bir dilekçe ile
birlikte mülki idari amirliğine müracaat edilir.
a) Ek-3’ e uygun olarak kuruluşun sahibi veya
idaresinden yetkili kişi tarafından doldurulmuş beyanname,
b) Kuruluşun yerini belirleyen, yerleşim yeri ve
çevresine ait bilgileri içeren vaziyet planı veya hali hazır durumunu
gösteren plan,
c) Kuruluşun tüm bölümlerini içeren detaylı ve teknik
kurallarına göre hazırlanmış, ölçeği belli, bu konuda yetkili mühendis ya
da mimar tarafından imzalanmış kat planı.
(2) İl müdürlüğüne ulaşan belgeler bu konuda sorumlu
birim tarafından incelendikten sonra bilgi ve belgeleri uygun görülen
kuruluşa ait planlar ve beyanname il müdürlüğünce ilgili enstitü
müdürlüğüne gönderilerek uygunlukları hakkında yazılı görüş sorulur.
(3) Belgeler enstitünün ilgili bölümünde görevli iki
uzman veteriner hekim tarafından hayvan refahı ve sağlığı açısından
incelenir ve planlamanın uygunluğu hakkında olumlu ya da olumsuz rapor
düzenlenerek il müdürlüğüne gönderilir.
(4) Görüşün uygun olması durumunda söz konusu kuruluşun
bulunduğu yer; komisyon marifetiyle bu Yönetmelik çerçevesinde hayvan
refahı, hayvan sağlığı ve halk sağlığı açısından mahallinde incelenerek
Ek-4’ te bulunan yer seçim raporu düzenlenir.
(5) Bilgi ve belgeleri uygun görülen kuruluşlara
valilikçe bir yıl süreyle kuruluş izni verilir. Bu süre bitmeden süre
uzatımı talebiyle ilgili mülki idari amirliğine başvuruda bulunanlara,
valiliğin de uygun görmesi durumunda bir yıl ek süre verilir. Kuruluş izni
veya kuruluş izni süre uzatımı verilen yerlere ait; kuruluş sahibinin adı,
ticari adı, adresi, telefon ve faks bilgileri, izin/süre uzatım tarih ve
sayısı, faaliyet alanları ve Bakanlıkça istenilen diğer bilgiler il müdürlüğünce
yazılı olarak izin verilmesini takiben Genel Müdürlüğe bildirilir.
Çalışma
izni
MADDE 12
‒ (1)
Kuruluş izni alarak onaylı planlarına göre kuruluşlarını yapmış olan gerçek
ve tüzel kişiler, çalışma izni almak için ekinde aşağıdaki belgelerden
birer nüsha yer alan iki adet dosya ve bir dilekçe ile mülki idari
amirliğine müracaat ederler.
a) Kuruluş sorumlu yöneticisi olan veteriner hekim ile
laboratuvarda çalışacak olan diğer veteriner hekimlerin bulundukları meslek
odalarından almış oldukları belgeye istinaden noterden yapılan sözleşmeler,
kamu kurum ve kuruluşlarında çalışacak devlet memuru ve işçi statüsündeki
personel için ise görevlendirme yazısı ve bu personelin diploma suretleri,
b) Hayvan sağlığı ve hayvan refahı amacıyla kuruluşta
kullanılacak aletlerin teknik özellik ve kapasiteleri ile kullanılacak olan
kimyasal ve biyolojik madde gibi materyallerin kuruluş yetkilisince onaylı
listeleri,
c) Kuruluşta çalışacak uzmanların uzmanlık alanlarını
gösterir belge ve sayıyı gösterir kuruluşça onaylı liste,
ç) Yangın ve patlamalar için gerekli önlemlerin
alındığına dair itfaiye müdürlüğünden alınan belge,
d) Açılması istenen işyeri bir şirket ise şirketin
kuruluşunu gösteren Ticaret Sicil Gazetesi,
e) Kuruluş izninin aslı gibidir onaylı bir sureti,
f) Hayvanların genleri veya genetiği değiştirilmiş
hayvanlar üzerinde araştırma çalışması yapan kuruluşlar için araştırmaya
yetkili kuruluş olduğuna dair belge.
(2) İl
Müdürlüğüne ulaşan bu belgelerin tetkiki sonucunda bilgi ve belgeleri uygun
görülen kuruluşlar; komisyon marifetiyle mevzuata uygunluğu açısından
mahallinde incelenerek Ek-5’ te bulunan açılma raporu düzenlenir.
(3) Mahallinde incelemesi de uygun bulunan kuruluşa ait
birinci ve ikinci fıkralardaki belgelerin asıllarından birer nüshası il
müdürlüğünce Genel Müdürlüğe gönderilir. Bilgi ve belgeleri incelenen
kuruluşlar gerek görüldüğünde Genel Müdürlükçe de mahallinde incelenebilir.
Genel Müdürlükçe bilgi ve belgeleri uygun görülen kuruluşlara çalışma izni
verilir. Çalışma izni, ilgili valiliğe yazı ile bildirilir.
(4) Çalışma izni, gerçek ve tüzel kişiler adına
kuruluşun bulunduğu adrese verilir.
(5) Beyannamelerinde hangi tür hayvanların üretileceği,
kullanılacağı ve tedarik edileceği belirtilerek çalışma izni almış
kuruluşlar, farklı tür hayvanlarla ilgili faaliyette bulunabilmeleri için
faaliyet değişikliğiyle ilgili işlem yaptırmaları zorunludur. Çalışma
izinli kullanıcı kuruluşlarda; kuruluşa gelir gelmez genel anesteziye
alınarak yine genel anestezi altında prosedür uygulanacak ve prosedür sonrası
yaşamasına izin verilmeyecek ve bu prosedürle ilgili yerel etik kurul
izninde durumun açık olarak belirtildiği omurgalı tür için çalışma izin
belgesinde o tür için izin verilmiş olma şartı aranmaz.
(6) Çalışma izinleri veriliş tarihinden itibaren on yıl
süreyle geçerlidir.
(7) Bir üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya
yetkili kuruluşunun yapısında veya fonksiyonunda hayvan refahını olumsuz
yönde etkileyecek önemli bir değişiklik meydana gelmesi durumunda, Bakanlık
süreye bakılmaksızın çalışma izninin yenilenmesi isteyebilir.
DÖRDÜNCÜ
BÖLÜM
Prosedürlerin
Amacı ve Bazı Türlerin Prosedürlerde Kullanılma Şartları
Prosedürlerin
amacı
MADDE 13
‒ (1)
Prosedürler, sadece aşağıdaki izin verilen amaçlar doğrultusunda
gerçekleştirilir.
a) Temel araştırmalarda,
b) Translasyonel veya uygulamalı araştırmalardan insan,
hayvan veya bitkilerdeki hastalık, rahatsızlık ve diğer anormalliklerden
veya bunların etkilerinden kaçınma, önleme, tanı veya tedavilerinde,
c) Translasyonel veya uygulamalı araştırmalardan insan,
hayvan veya bitkilerdeki fizyolojik şartların değerlendirilmesi,
belirlenmesi, düzeltilmesi veya modifikasyonunda,
ç) Translasyonel veya uygulamalı araştırmalardan
hayvanların refahı ve tarımsal amaçlarla yetiştirilen hayvanların üretim
şartlarının iyileştirilmesinde,
d) İlaç, aşı, gıda, yem ile diğer maddeler ya da
bunların ürünlerinin kalitesinin, etkinliğinin ve güvenirliğinin
geliştirilmesi, imalatı veya test edilmesi için (b) , (c) ve (ç)
bentlerindeki amaçlardan herhangi birinde,
e) İnsan ya da hayvanların sağlık veya refahı için doğal
çevrenin korunmasında,
f) Türlerin korunmasını amaçlayan araştırmalarda,
g) Mesleki becerilerin elde edilmesi, sürdürülmesi veya
geliştirilmesi için yükseköğretim veya eğitimde,
ğ) Adli tıp araştırmalarında.
Prosedürlerde
kullanılmak üzere üretilen hayvanlar
MADDE 14
‒ (1)
Ek-6’ da yer alan türlere ait hayvanlar, prosedürlerde kullanılmak üzere bu
Yönetmelik çerçevesinde izin verilen kuruluşlarda üretildiği durumlarda,
yalnızca prosedürlerde kullanılabilir. Ek-7’ de belirtilen tarihlerden
itibaren ve bu ekte yer alan insan-dışı primatlar, yalnız tutsaklık altında
yetiştirilen insandışı primatların soyundan geldikleri veya kendi kendine
yeterli kolonilerden alındıkları taktirde prosedürlerde kullanılmasına izin
verilir. Bakanlık bu fıkrada konulan şart ve Ek-7’ de belirtilen tarihleri
hayvan sağlığı ve refahını dikkate alarak değiştirebilir.
(2) Bakanlık bilimsel bir gerekçenin olması durumunda
birinci fıkraya istisna getirebilir.
(3) Araştırmacılar ve kullanıcı kuruluşlar Ek-6’ da
belirtilen türlerden yalnız özel olarak üretilmiş ve Bakanlıktan izin almış
kuruluşlarda üretilen hayvanları satın almaları ve prosedürlerde
kullanmaları zorunludur. Aksini gerektiren bilimsel bir gerekçe olması ve
yerel etik kuruldan izin alınması kaydıyla izinli kuruluşlar dışından
sağlanan hayvanlar da prosedürlerde kullanılabilir.
Nesli
tehlikede olan türler
MADDE 15
‒ (1)
Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili mevzuatı ve Ülkemizin de taraf olduğu
uluslararası sözleşmeler çerçevesinde; nesli tehlike altında olan türlerin,
aşağıdaki istisnalar dışında prosedürlerde kullanılmasına izin verilmez.
a) Prosedürlerin, 13 üncü maddenin birinci fıkrasının
(b), (d) ve (f) bentlerinde belirtilen kapsamda olması,
b) Bilimsel gerekçeye istinaden, nesli tehlike altında
olan ve korunan hayvanlardan birinin kullanılmasının zorunlu olması.
(2) Birinci fıkra insan-dışı primatları kapsamaz.
İnsan-dışı
primatlar
MADDE 16
‒ (1)
Nesli tehlike altında olan ve korunan insan dışı primatların aşağıdaki
istisnalar dışında prosedürlerde kullanılmasına izin verilmez.
a) Prosedürün amaçlarından birinin 13 üncü maddenin
birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde belirtilen kapsamda ve insanları
güçsüzleştiren veya potansiyel olarak yaşamı tehdit eden klinik durumlardan
kaçınma, önleme, tanı veya tedavisi için üstlenilen amaçlar olması veya 13
üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ya da (f) bentlerindeki amaçlardan
birinin mevcut olması,
b) Prosedür amacının, insan-dışı primatlar dışında bir
tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcut
olması.
(2) Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili mevzuatı ve
Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler çerçevesinde insan-dışı
primat örneklerinin aşağıdaki istisnalar dışında prosedürlerde
kullanılmasına izin verilmez.
a) Prosedürün amaçlarından birinin 13 üncü maddenin
birinci fıkrasının (b) ve (d) bentlerinde belirtilen kapsamda ve insanları
güçsüzleştiren veya potansiyel olarak yaşamı tehdit eden klinik durumlardan
kaçınma, önleme, tanı veya tedavisi için üstlenilen amaçlar olması veya 13
üncü maddenin birinci fıkrasının (f) bendindeki amaçlardan birinin mevcut
olması,
b) Prosedür amacının insan-dışı primatlar dışında bir
tür kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bilimsel bir gerekçe mevcut
olması.
Doğal
yaşamdan alınan hayvanlar
MADDE 17
‒ (1)
Prosedürlerde doğal yaşamdan alınan hayvanlar kullanılamaz.
(2) Prosedürün amacının prosedürlerde kullanılmak üzere
yetiştirilen bir hayvan kullanılarak gerçekleştirilemeyeceğine dair bir
bilimsel gerekçe olması, doğadan alınacak hayvanın su ürünleri kapsamında
olması halinde Bakanlığımızdan, diğer hayvan türleri için ise Orman ve Su
İşleri Bakanlığından izin alınması kaydıyla birinci fıkraya yerel etik
kurullarca istisna getirilebilir.
(3) Hayvanların doğada yakalanması, bu hususta tecrübeli
ya da konuyla ilgili eğitim almış kişiler tarafından hayvanlarda ağrı,
eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasara yol açmayan yöntemler kullanarak
gerçekleştirilir. Yakalanma sırasında veya sonrasında, yaralanmış hâlde
veya sağlığı bozulmuş durumda bulunan herhangi bir hayvan, bir veteriner
hekime muayene ettirilir ve hayvanın acısının asgari düzeye indirilmesi
için önlem alınır. Bilimsel bir gerekçenin yazılı olarak belgelendirilmesi
kaydıyla hayvandaki ağrı ve sıkıntının asgari düzeye indirilmesi için önlem
alınmasına Bakanlık il veya ilçe müdürlüğünde görevli veteriner hekim
istisna getirebilir. İstisna il veya ilçe müdürlüğünce yazılı olarak
müracaat sahibine bildirilir.
Evcil
türlerden başıboş ve yırtıcı hayvanlar
MADDE 18 – (1) Kedi,
köpek ve benzeri evcil türlerden başıboş ve yırtıcı olanları prosedürlerde
kullanılamaz.
(2) Sahibinin tespit edilmesi için gerekli yasal sürecin
tamamlanması ve aşağıdaki gerekçelerin oluşması durumunda birinci fıkranın
uygulanmasına, Orman ve Su İşleri Bakanlığı veya bu Bakanlıkça yetki
verilmiş merciler tarafından istisna getirilebilir.
a) Hayvanların sağlık ve refahı ile ilgili çalışmalara
önemli bir ihtiyaç olması veya çevre, insan ve hayvan sağlığına karşı ciddi
bir tehlike olması,
b) Prosedürün amacının ancak başıboş veya yırtıcı hayvan
kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel gerekçe olması.
BEŞİNCİ
BÖLÜM
Prosedürler,
Yöntem Seçimi, Anestezi, Prosedürlerin Şiddet Sınıflandırması,
Alternatif
Yaklaşımlar, Tekrar Kullanım ve Önlenmesi ile Prosedürün Sonu
Prosedürler
MADDE 19
‒ (1)
Prosedürler Bakanlıktan izinli kullanıcı kuruluşlarda gerçekleştirilebilir.
Kullanıcı kuruluş dışında gerçekleştirilecek prosedürler için Bakanlıktan
önceden izin alınması zorunludur. İzin için proje yöneticisi proje özeti,
prosedürde kullanılacak hayvan sayısı ve türleri ile prosedürün
uygulanacağı yer hakkında açıklama içeren bilgilerle Bakanlığa müracaat
eder. Bakanlık gerektiğinde ek bilgi ve belge isteyebilir. Gerektiğinde
Bakanlık projenin uygulanacağı yerde hayvan sağlığı, halk sağlığı ve hayvan
refahına uygunluğu için inceleme yapar. İzin proje çerçevesinde
gerçekleştirilecek prosedürler için verilir ve proje süresince geçerlidir.
(2) Bakanlık prosedürlerde kullanılan hayvanların
korunmasına veya prosedürlerde kullanımının kontrolü ve sınırlandırılmasına
ilişkin önlemler alabilir.
Yöntem
seçimi
MADDE 20
‒ (1)
İstenilen sonucu elde etmek için Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası
sözleşmeler çerçevesinde canlı hayvan kullanımını gerektirmeyen başka bir
yöntem veya test stratejisi mevcut olmaması halinde hayvanlar üzerinde
prosedür uygulanır.
(2) Prosedürler arasında seçim yaparken, büyük ölçüde,
aşağıdaki gerekleri yerine getiren ve tatminkâr sonuç verme olasılığı en
yüksek olan prosedür tercih edilir.
a) Minimum sayıda hayvan kullanımı,
b) Ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar oluşma ihtimali
en düşük olan hayvanların kullanımı,
c) En az ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasar veren
prosedürün uygulanması.
(3) Bir prosedürün sonunda ölümün gerçekleşmesi mümkün
olduğu ölçüde engellenecek ve daha erken sonuç veren ve insani bir son ile
yer değiştirilecektir. Son nokta olarak ölümün kaçınılmaz olduğu durumlarda
prosedür aşağıdaki şekilde tasarlanır.
a) Mümkün olduğu kadar az sayıda hayvanın ölümünün
sağlanması,
b) Hayvanın çektiği acının süresini ve yoğunluğunu
asgari düzeye indirecek ve mümkün olduğunca acısız ölüm sağlayacak bir
yöntemin kullanılması.
(4) Yöntem seçimiyle ilgili bir uygunsuzluğun
Bakanlığımız denetçileri tarafından tespiti durumunda bu prosedürün
durdurulması için Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili birimlerine yazılı
olarak bildirimde bulunulur.
Anestezi
MADDE 21
‒ (1)
Anestezi kullanımına uygunsuz bir durum olmadıkça, prosedürler genel veya
sınırlı uyuşturma altında yapılır. Gerektiğinde ağrı, eziyet ve sıkıntının
asgariye indirilmesine imkân veren analjezi veya başka metotlar
kullanılabilir. Şiddetli ağrılara yol açabilecek ciddi yaralanmaları içeren
prosedürler anestezi olmadan uygulanmaz.
(2) Anestezi kullanımının uygun olup olmadığına karar
verirken aşağıdaki hususlar dikkate alınır:
a) Anestezinin hayvan için prosedürden daha travmatik
olup olmadığı,
b) Anestezinin prosedürün amacına uygun olup olmadığı.
(3) Hayvanlara ağrı hissetmesini engellemek amacıyla
anestezik veya analjezik dışında başka bir ilaç verilmemelidir. Aksini
gerektirecek bir durumun oluşması halinde, anestetik veya analjezik rejimin
ayrıntıları hakkında bilimsel bir gerekçe sağlanır.
(4) Anestezinin etkisi geçmeye başladığında sıkıntı
çeken bir hayvan, prosedürün amacına uygun olması şartıyla, ameliyat sırası ve sonrasında
analjeziklerle veya başka ağrı kesici yöntemlerle tedavi edilir.
(5) Prosedür amacına ulaşır ulaşmaz, hayvanın
sıkıntısını en alt düzeye indirmek için uygun önlem alınır.
Prosedürlerin
şiddet sınıflandırması
MADDE 22
‒ (1)
Tüm prosedürler Ek-8’ de belirtilen tanımlama kriterleri kullanılarak vaka
bazında hafif, orta, şiddetli veya düzelmez olarak sınıflandırılır.
(2) Yerel etik kurul veya sorumlu yönetici bu maddenin
üçüncü fıkrasına bağlı kalarak, uzun süreli ve iyileştirilemeyen şiddetli
ağrı, eziyet ve sıkıntı söz konusu olduğu prosedürün uygulanmasını
engelleyebilir.
(3) Yerel etik kurullar istisnai durumlarda ve bilimsel
olarak gerekçesi olması kaydıyla, uzun süreli ve iyileştirilmesi mümkün olmayan
şiddetli ağrı, eziyet ve sıkıntı içeren bir prosedürün kullanımına izin
verebilir. Fakat söz konusu prosedürlerde insan-dışı primatların kullanımı
konusunda kısıtlamaya gidebilir.
Tekrar
kullanım
MADDE 23
‒ (1)
Prosedür şartlarının, üzerinde herhangi bir prosedür uygulanmamış olan
farklı bir hayvanın kullanılmasına izin verdiği durumlarda, daha önce bir
ya da birkaç prosedürde kullanılan bir hayvanın tekrar kullanılması
aşağıdaki şartlara bağlıdır:
a) Daha önceki prosedürlerin gerçek şiddeti hafif veya
orta ise,
b) Hayvanın genel sağlık durumu ve afiyeti tamamen eski
haline dönmüşse,
c) Yeni prosedür hafif, orta veya düzelmez olarak
sınıflandırılmışsa,
ç) Hayvanın ömür boyu deneyimini de dikkate alan
veteriner hekimin uygun görüşü mevcutsa.
(2) Hayvanın veteriner hekim tarafından muayene
edilmesinden sonra, şiddetli ağrı, eziyet veya eşdeğerini içeren bir
prosedürde birden fazla kullanılmaması koşuluyla birinci fıkranın (a)
bendindeki hayvanların tekrar kullanılmasına yerel etik kurullarca izin
verilebilir.
Prosedürlerin
tekrarlanmasının önlenmesi
MADDE 24
‒ (1)
Bakanlık, Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası mevzuat tarafından tanınan
prosedürler kullanılarak oluşturulan verileri, halk sağlığı, güvenliği ve
çevrenin korunması için o verilerle ilgili başka prosedürler gerekmedikçe o
prosedürü kabul eder.
Alternatif
yaklaşımlar
MADDE 25
‒ (1)
Bakanlık hayvanların kullanıldığı prosedürlerde elde edilenlerle aynı veya
daha yüksek düzeyde bilgi sağlayabilecek olan ancak hayvan kullanımı
içermeyen veya daha az hayvanın kullanıldığı veya daha az ağrı veren
prosedürler içeren alternatif yaklaşımların gelişimine ve doğrulanmasına
katkıda bulunacak ve bu alanda araştırmayı teşvik etmek için uygun gördüğü
diğer adımları atabilir. Kuruluşlar aşağıdaki yükümlülükleri yerine getirmekle
yükümlüdür.
a) Bakanlık, söz konusu doğrulama çalışmalarının
yapılması için, uygun uzmanlık sahibi ve kalifiye laboratuvar belirler ve
bu laboratuvarla taraf olduğu anlaşmalar çerçevesinde bilgi paylaşımında
bulunabilir.
b) Bakanlıkça belirlenmiş laboratuvar doğrulama
çalışmaları için öncelikleri belirleyerek ülkemizin taraf olduğu
uluslararası kuruluşlarla ortak çalışma yürütebilir.
(2) Deney hayvanları konusunda faaliyet gösteren
üretici, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlar;
a) Az sayıda hayvanın prosedürlerde kullanıldığı ya da
hayvanların prosedürlerde kullanılmadığı bir araştırmayı başvuru bulunması
halinde desteklemekle,
b) Hayvanların prosedürlerde kullanılmasına alternatif
yaklaşımların konu edildiği en az bir çalışmayı başvuru bulunması halinde
desteklemekle,
c) Deney hayvanlarının kullanımının nedenlerinin konu
edildiği, kamuoyunu bilgilendirici en az bir faaliyeti yürütmek ve bir
önceki yıla ait bu konuda yürüttükleri faaliyetleri Ocak ayında Bakanlığa
bildirmekle,
ç) Bakanlık, doğrulama için önerilen alternatif
yaklaşımların düzenleyici ilgisi ve uygunluğu konularında tavsiyelerde
bulunmak üzere tek bir temas noktası görevlendirebilir.
Alternatif
metot, azaltma ve iyileştirme ilkesi
MADDE 26
‒ (1)
Mümkün olan her durumda prosedür yerine, canlı hayvanların kullanılmasını
içermeyen ve bilimsel olarak tatminkâr bir yöntem veya test stratejisi
geliştirmek esastır.
(2) Projelerde kullanılan hayvan sayısının, projenin
hedeflerini tehlikeye düşürmeden minimum düzeye indirmek esastır.
(3) Üretim, bakım ve barınma ile prosedürlerde
kullanılan yöntemleri iyileştirmek, hayvanlarda olası ağrı, eziyet, sıkıntı
ve kalıcı hasarı minimum düzeye indirmek veya ortadan kaldırmak esastır.
(4) Bu maddede belirtilen yöntem seçimleri 20 nci maddeye
göre uygulanır.
(5) Bu maddenin birinci ve ikinci fıkralarıyla üçüncü
fıkrada belirtilen hayvanların bakım, barınma ve üretim konuları
hariç, uygulanmasında etik kurullar
yetkilidir.
Prosedürün
sonu
MADDE 27
‒ (1)
Bir prosedür, o prosedürle ilgili olarak yapılacak gözlem sonlandırılıyorsa
veya yeni genetiği değiştirilmiş hayvan soylarıyla ilgili olarak bu
hayvanlardan yeni nesil oluşturulamıyorsa ya da hayvanın tekrar yaşayacağı
tecrübe bir iğnenin batırılmasına eşdeğer veya daha fazla ağrı, eziyet,
sıkıntı ve kalıcı hasar oluşturuyorsa sonlandırılır.
(2) Prosedürün sonunda, hayvanın yaşamasına ilişkin
karar veteriner hekim tarafından verilir. Prosedür sonunda hayvan orta veya
şiddetli ağrı, eziyet, sıkıntı ve kalıcı hasarla yaşamaya devam edecekse öldürülmesine
karar verilir.
(3) Bir hayvanın yaşamaya devam etmesi durumunda, sağlık
durumuna uygun bakım ve barınma şartları sağlanır.
ALTINCI
BÖLÜM
Hayvanların
Serbest Bırakılması veya Aile Yanına Verilmesi,
Öldürme
Yöntemleri ile Organ ve Doku Paylaşımı
Hayvanların
serbest bırakılması veya aile yanına verilmesi
MADDE 28
‒ (1)
Bakanlık, genetiği değiştirilmiş olanlar hariç olmak üzere prosedürlerde
kullanılan veya kullanılması amaçlanan genetiği değiştirilmiş hayvanların
aile yanına verilmesi veya türlere uygun doğal bir ortama bırakılması veya
çiftçilik sistemine iade edilmesine, aşağıdakilere uyulması halinde izin
verebilir.
a) Hayvanın sağlık durumunun elvermesi,
b) Halk sağlığına, hayvan sağlığına veya çevreye zarar
vermeyecek durumda olması,
c) Hayvanın afiyetinin korunması için uygun önlemlerin
alınmış olması.
Hayvanların
aile yanına verilmesi veya serbest bırakılması için program
MADDE 29
‒ (1)
Hayvanların aile yanına verileceği durumlarda üretici, tedarikçi ve
kullanıcı kuruluşlar hayvanların sosyalleşmesini sağlayan Bakanlıkça
belirlenecek aile yanına verme programına uymaları zorunludur. Vahşi
hayvanlar söz konusu olduğunda ise habitatlarına iade edilmeden önce Orman
ve Su İşleri Bakanlığınca yapılacak bir rehabilitasyon programına
katılmaları sağlanacaktır. Programlarda en az aşağıdaki şartların
sağlanması gerekir.
a) Hayvanın sağlık durumunun uygun olması,
b) Halk sağlığına, hayvan sağlığına veya çevreye artık
zarar vermeyecek durumda olması,
c) Hayvanın afiyetinin korunması için uygun önlemler
alınmış olması.
Öldürme
yöntemleri
MADDE 30
‒ (1)
Kuruluşlar aşağıdaki tedbirleri uygulamakla yükümlüdür:
a) Kuruluşlar hayvanların en az ağrı, eziyet ve sıkıntı
çekerek öldürülmesini sağlarlar.
b) Kuruluşlarda bulunan hayvanlar üretici, tedarikçi,
araştırmaya yetkili veya kullanıcı kuruluşun içinde; saha çalışmasında
kullanılan hayvanlar ise kuruluşun içinde veya dışında; veteriner hekim
tarafından veya veteriner hekim gözetiminde öldürülür.
c) Ek-9 kapsamındaki hayvanlarda yine bu ekte
belirlenmiş uygun öldürme metotlarından biri uygulanır.
ç) Sorumlu yönetici veya veteriner hekim aşağıdaki
durumlarda birinci fıkranın (c) bendindeki öldürme metoduna istisna
getirebilir:
1) Kullanılacak metodun daha insani olduğunun bilimsel
olarak ispatlanması ve bunun belgelendirilmesi,
2) Bilimsel gerekçeye istinaden, prosedürün amacının
Ek-9’da belirtilen öldürme yöntemi kullanılarak gerçekleştirilememesi ve bu
durumun belgelendirilmesi.
d) Hayvan sağlığı, hayvan refahı, halk sağlığı, halk
güvenliği veya çevresel nedenlerle aciliyet gerektirmesi durumunda, bu
fıkranın (b) ve (c) bentlerindeki yer ve öldürme metoduna uyulmayabilir.
Organ ve
doku paylaşımı
MADDE 31
‒ (1)
Kullanıcı kuruluşlar bünyelerinde daha önce öldürülen hayvanların organ ve
dokularını diğer kullanıcı kuruluşlarla paylaşabilir. Genetiği
değiştirilmiş hayvanların organ ve dokularını veren, nakleden ve alan
kuruluşlar bu Yönetmelik ile Orman ve Su İşleri Bakanlığınca belirlenmiş
usul ve esaslara uymakla yükümlüdür.
YEDİNCİ
BÖLÜM
Personelin
Yetki ve Sorumlulukları
Personelin
genel yetki ve sorumlulukları
MADDE 32
‒ (1)
Her üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşta yeterli
sayıda personel bulundurulur.
(2) Hayvanlar üzerinde prosedür uygulayanların aşağıdaki
fonksiyonların herhangi birini yerine getirmeden önce aşağıdaki konularda
yeterli eğitim ve öğretimi almış olması şarttır.
a) Hayvanlar üzerinde prosedür uygulamak,
b) Prosedür ve projeleri tasarlamak,
c) Hayvanlara bakmak,
ç) Hayvanları öldürmek.
(3) Prosedür ve proje tasarlayan kişilerin üstlendikleri
işle ilgili bilimsel bir disiplinde
eğitim almış ve türlere özgün
bilgi birikimine sahip olması şarttır. İkinci fıkranın (a), (c) veya (ç)
bentlerinde sözü edilen fonksiyonları icra eden kişiler görevlerini icra
etmeden önce gerekli yetkinliğe ulaşana kadar sorumlu yöneticiler gözetimi
altında çalışır.
(4) Sorumlu yönetici olarak görev yapabilmek için
1/1/2013 tarihinden itibaren deney hayvanları konusunda en az iki yıl
çalışmış olmaları şartı aranır. Ancak bu tecrübeye sahip olmayan sorumlu
yöneticiler ile hayvanlar üzerinde prosedür uygulayanlarda Ek-10’da
bahsedilen konularda eğitim alma ve bu eğitimde başarılı olma şartı aranır.
Sorumlu yöneticilerin ayrıca ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerindeki
konularda gerekli eğitimi almış olması şarttır.
Sahip,
sorumlu yönetici ve diğer personelin özel yetki ve sorumlulukları
MADDE 33 – (1) Her
üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşun bir sorumlu
yönetici istihdam etmesi zorunludur. Sorumlu yöneticinin görevden ayrılması
durumunda en geç bir ay içerisinde kuruluşların yeni bir sorumlu yönetici
ataması, sorumlu yöneticinin işlerini yürütebilmesi ve diğer personele
eğitim vermesi veya toplantı yapabilmesi için yeterli büyüklükte oda ya da
odalar sağlamakla yükümlüdür. Görevinden ayrılan sorumlu yönetici görevden
ayrılışından itibaren en geç onbeş gün içerisinde bir dilekçe ile durumu il
müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür. Sorumlu yöneticiler kuruluşların bu
Yönetmeliğe uyumunu sağlamasından sorumludurlar. Sorumlu yöneticinin
görevleri aşağıda belirtilmiştir.
a) Kuruluştaki hayvanların refah ve bakımını gözetmek,
b) Birimde çalışan personelin kuruluşta barınan türlere
ait bilgilere erişimini sağlamak,
c) Personelin yeterli eğitime ve yetkinliğe sahip
olmalarını, sürekli eğitilmelerini ve gerekli yetkinliği gösterene kadar
gözetim altında çalışmalarını sağlamak,
ç) Deney hayvanları üretim, kullanım, tedarik ve
araştırmaya yetkili kuruluşlarda; gelen, üretilen, satılan, deneyde
kullanılan, ölen veya nakledilen hayvanların, türü, ırkı, cinsi, geliş,
doğum, ölüm, satış, nakil tarihleri, uygulanan işlemler, satın almak veya
kullanmak amacı ile başvuran şahsın isim ve adresi ile hayvanların
akıbetlerinin kayıtlarını yapmak veya yaptırmak,
d) Denetim defterini muhafaza etmek ve Bakanlık
tarafından belirlenen bilgi ve belgeleri istenildiği takdirde ilgililere
göstermek,
e) Kuruluşun genel temizlik ve bakımı ile çalışma, plan
ve programını, acil eylem planını hazırlamak.
(2) Projenin genel uygulanışından ve proje yetkisine
uyumundan sorumlu olan kişiler aşağıda belirtilen konularda sorumlu
yönetici ile birlikte sorumludur.
a) Bir prosedür sırasında bir hayvana verilen ağrı,
eziyet, sıkıntı veya kalıcı hasarın durdurulması.
b) Projelerin izin verilmiş prosedüre uygun olarak
yapılmasından, prosedür uygulayanların prosedüre uymaması durumunda
düzeltme için gerekli önlemlerin alınması ve kayda geçirilmesi, durumun
Orman ve Su İşleri Bakanlığınca onaylanmış kullanıcı kuruluş bünyesindeki
yerel etik kurula ve gerektiğinde Bakanlığa bildirilmesi.
(3) Sorumlu
yönetici, kuruluşun bu Yönetmelik hükümlerine uygun faaliyet göstermesi,
çalışan personelin sağlıklarının korunması, oluşan atık ve artıkların çevre
toplum sağlığına zarar vermesini önleyecek doğru tedbirlerin alınmasından
işverenle birlikte sorumludur.
(4) Kuruluşlardaki sorumlu yöneticiler başka bir işte
çalışamaz ve çalışmaya zorlanamaz. Fakat eğitim-öğretim kurumlarında,
veteriner hekim diplomasına sahip araştırma görevlileri sorumlu yönetici
olarak görevlendirilebilir.
(5) Kuruluşun sahibi, hayvan refahı, hayvan sağlığı ve
halk sağlığının korunması amacıyla sorumlu yönetici ve diğer personelin
görevlerini yerine getirmesinde kullanacağı her türlü araç, gereç ve
imkânları sağlamak ve işlerin yürütülmesi için yeterli personel istihdam etmekle
yükümlüdür.
(6) Bir şekilde genetik yapıları değiştirilmiş gen
aktarımlı, nakavt gibi hayvanların bulunduğu araştırmaya yetkili, üretici
ve kullanıcı kuruluşlarda genetik konusunda eğitim görmüş ve ayrıca bu
konuda uzmanlık, yüksek lisans veya doktora yapmış veteriner hekim, tıp
doktoru veya biyolog, genetik yapıları değiştirilmiş balıklar söz konusu
olduğunda ise genetik konusunda eğitim görmüş ve ayrıca bu konuda uzmanlık,
yüksek lisans veya doktora yapmış veteriner hekim, su ürünleri mühendisi veya
biyolog görevlendirilmesi zorunludur.
(7) Mikrobiyolojik özelliklerinden dolayı özel bakım
gerektiren germfree, patojen ari, spesifik patojen free ve benzeri
hayvanların bulunduğu üretici ve kullanıcı kuruluşlarda mikrobiyoloji
konusunda eğitim görmüş ve ayrıca bu konuda uzmanlık, yüksek lisans veya
doktora yapmış veteriner hekim, tıp doktoru veya biyolog görevlendirilmesi
zorunludur.
(8) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
kuruluşlar sorumlu yönetici dışında ihtiyaç olması durumunda ayrıca
veteriner hekim istihdam ederler. Veteriner hekim, hayvan sağlığı ve
tedavisi, hayvan refahı ve halk sağlığını korumak, kuruluşa hayvanların
kabulü, bakımı, beslenmesi, üretilmesi, sağlık durumlarının takibi,
hastalıklarının tedavisi, kayıtlarının tutulması ve yapılan araştırmaların
veteriner hekimlik yönünden uygun olmasından sorumlu yönetici ile birlikte
sorumludur. Sorumlu yöneticinin izinli ya da raporlu olduğu durumlarda
birimdeki bu konuda en kıdemli veteriner hekim onun yerine bakmakla
yükümlüdür.
(9) Kuruluşlarda görev yapan personel hayvan refahı,
hayvan sağlığı ve halk sağlığının korunması konularında yeterli eğitim
almış olmalıdır.
(10) Kuruluşlar bu maddenin birinci, üçüncü, dördüncü ve
beşinci fıkralarında belirtilen personel değişikliklerini bulundukları
ildeki il müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür. İl müdürlükleri de bu
değişiklikleri Genel Müdürlüğe bildirir.
(11) Sorumlu yöneticiler, kuruluşlarının bu Yönetmeliğe
uyumunun sağlanmasından sorumludur. Bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen
görevler mutlaka sorumlu yönetici tarafından yerine getirilir.
SEKİZİNCİ
BÖLÜM
Bilgilendirme,
Kayıtlar, İşaretleme ve Kimliklendirme
Bilgilendirme
ve kayıtlar
MADDE 34
‒ (1)
Kuruluşlar, Bakanlık tarafından istenilen bilgileri, istenilen sıklık ve
zaman içerisinde Bakanlığa bildirmek zorundadırlar. Herhangi bir yerde
gerçekleştirilen prosedürler hakkında, o prosedürlerden sorumlu gerçek veya
tüzel kişinin izni olmaksızın, kamuoyuna herhangi bir şekilde açıklamada
bulunulamaz, bilgi verilemez. Gerekli görüldüğü takdirde; Bakanlık
tarafından veya Bakanlıkça tayin edilecek gerçek veya tüzel kişi tarafından
kamuoyuna açıklamada bulunulabilir. Kuruluşlardan elde edilen bilgiler
Bakanlık tarafından yayınlanarak kullanıma sunulabilir. Bu durum kişilerin
mülkiyet haklarına halel getirmeden ve gizlilik gerektiren bilgilerin saklı
kalmasına özen gösterilerek gerçekleştirilir.
(2) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
kuruluşların hayvanlarla ilgili kayıtları tutmaları zorunludur. Deney
hayvanı üreten, kullanan veya tedarik eden kuruluşlar bir önceki yıla ait
bilgileri üretici ve araştırmaya yetkili kuruluşlar Ek-11, tedarikçi
kuruluşlar Ek-12 ve kullanıcı kuruluşlar Ek-13’teki forma işleyerek ikişer
nüsha olarak her yılın Ocak ayında il müdürlüğüne teslim ederler. İl
müdürlükleri bu belgelerin birer nüshasını Ocak ayı sonunda Bakanlığa
gönderir. Bakanlık bu belgelere yenilerini ekleyebilir, istenme sıklığını
ve istenilen belgelerin içeriğini değiştirebilir. Kayıtlarda asgari olarak
aşağıdaki bilgilerin bulunması zorunludur.
a) Üretilen, tedarik edilen, prosedürlerde kullanılan,
serbest bırakılan veya aile yanına verilen türler ve sayıları,
b) Hayvanların orijini, prosedürler için üretilip
üretilmedikleri, genetiği değiştirilmiş olup olmadıkları,
c) Hayvanların doğduğu, tedarik edildiği, serbest
bırakıldığı veya aile yanına verildiği tarihler,
ç) Hayvanların kimden alındığı,
d) Her kuruluşta ölen veya öldürülen hayvanların sayısı
ve türleri ile ölen hayvanların bilindiği takdirde ölüm nedeni,
e) Kullanıcı kuruluşların hayvanları kullandığı
projeler,
f) Hayvanların alıcısının adı ve adresi.
(3) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
kuruluşların denetim defteri bulundurmaları ve bu defterleri kuruluşun
bulunduğu ildeki il müdürlüğüne onaylatmaları zorunludur. Onaylanan
defterde onaylayan yetkiliye ait isim, unvan, tarih bilgileri yer
alır, her sayfası numaralandırılır
ve mühürlenir.
(4) Birinci ve ikinci fıkrada belirtilen kayıtlar en az
5 yıl süreyle saklanır ve talep halinde Bakanlığa verilir.
(5) Bakanlıkça uygun veritabanının oluşturulması
durumunda kuruluşlara ait bilgiler bu veritabanına kaydedilir. Veritabanına
kayıtla ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
Köpekler,
kediler ve insan-dışı primatlar hakkında bilgi
MADDE 35
‒ (1)
Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşlar her köpek,
kedi ve insan-dışı primat için aşağıdaki bilgileri kaydetmek ve muhafaza
etmek zorundadır.
a) Hayvanın kimliğini,
b) Eğer biliniyorsa doğum yeri ve tarihini,
c) Prosedürlerde kullanılmak üzere özel olarak üretilip
üretilmediğini,
ç) İnsan-dışı primatlarda ise tutsaklık altında üretilen
bir insan-dışı primatın soyundan gelip gelmediğini.
(2) Kuruluşlar her köpek, kedi ve insan-dışı primatın bu
Yönetmeliğin amaçları için tutulduğu süre boyunca yapılan işlemleri de
içeren bir bireysel geçmiş dosyasını tutar. Dosya hayvanın doğum tarihinde
ya da mümkün olan en kısa zamanda oluşturulur. Dosya hayvanla ilgili üreme,
veterinerlik hizmetleri hususları, bakım bilgileri, sosyal bilgiler ve hangi
projelerde kullanıldığını kapsar.
(3) Bu maddede sözü edilen bilgiler, hayvan öldükten
veya aile yanına verildikten sonra en az beş yıl süreyle saklanır ve talep
halinde Bakanlığa teslim edilir. Aile yanına verilmesi durumunda ise ikinci
fıkrada sözü edilen hayvanın bireysel geçmiş dosyasındaki veteriner
hizmetleri, bakım bilgileri ve sosyal bilgileri içeren dosyanın bir nüshası
hayvana eşlik eder.
İşaretleme
ve kimliklendirme
MADDE 36
‒ (1)
Her köpek, kedi ve insan-dışı primata en geç sütten kesildiğinde, en az
ağrı verecek şekilde daimi bir bireysel kimlik işaretlemesi yapılır.
(2) Bir köpek, kedi ve insan-dışı primatın sütten
kesilmeden önce bir üretici, tedarikçi veya kullanıcıdan başka birine
devredildiği ve önceden işaretlemenin pratik olmadığı durumlarda,
işaretleme yapılana kadar özellikle anne ve babasına ait bilgiler, alan
kuruluşa teslim edilir. Bu kuruluş tarafından da bilgiler muhafaza edilir.
(3) Sütten kesilen ve henüz işaretlenmemiş bir köpek,
kedi veya insan-dışı primatın üretici, tedarikçi veya kullanıcı tarafından
alındığında, mümkün olan en kısa zamanda en az ağrı verecek şekilde daimi
işaretlemesi yapılır.
(4) İşaretlemenin mümkün olmadığı durumlarda üretici,
tedarikçi ve kullanıcı kuruluşlar hayvanın işaretlenmemesinin nedenlerini denetime
gelen Bakanlık temsilcilerine bildirmekle yükümlüdür. Denetçiler
işaretlenmeme nedenini hayvanın sağlık ve refahını da dikkate alarak ikna
edici bulmamaları durumunda hayvanın işaretlenmesi için süre vererek
kuruluş yetkililerini uyarır.
(5) Deney hayvanlarının işaretlenmesi için kuyruk, ayak
parmak, kulak veya herhangi bir organının kesilmesi işaretleme veya bir
yöntem olarak kabul edilemez. Türlere göre işaretleme ve kimliklendirme
yöntemleri Ek-14’te verilmiştir.
(6) Tüm genetiği değiştirilmiş hayvanlara daimi bir
bireysel kimlik işareti yapılır.
DOKUZUNCU
BÖLÜM
Denetimler,
İzinlerin İptali, Kapatma, Değişiklik ve İlaveler
Denetimler
ve kriterleri
MADDE 37
‒ (1)
Bakanlık, enstitü müdürlüğü veya il müdürlüğü mevzuat hükümlerine
uyulduğunu doğrulamak için tüm üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya
yetkili kuruluşları düzenli aralıklarla denetler.
(2) Bu Yönetmelik hükümleri doğrultusunda Bakanlıktan
çalışma izni almış kuruluşların denetimleri risk analizine göre yapılır.
Risk analizinde puanlama aşağıdaki kriterler ile gerektiğinde Bakanlıkça
belirlenmiş ek kriterler dikkate alınır:
a) Barındırılan hayvan sayısı ve türleri,
b) Üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
kuruluşların mevzuat hükümlerine uyma sicili,
c) Söz konusu kullanıcı kuruluş tarafından
gerçekleştirilen proje sayı ve türleri,
ç) Bu Yönetmeliğe uyulmadığına dair herhangi bir bilgi
ve belge.
(3) İkinci fıkrada belirtilen risk analizine uygun
olarak her yıl en azından kuruluşların üçte birine uygulanır. İnsan-dışı primat
üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili kuruluşların en
azından yılda bir kere denetlenmesi zorunludur.
(4) Denetimlerin en az yüzde ellisi önceden haber
verilmeksizin yapılır.
(5) Denetleme kayıtlarının en az beş yıl süreyle
saklanması zorunludur.
(6) Bakanlık gerek gördüğünde yaptığı denetimlerle
ilgili bilgileri Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası kurum ve
kuruluşlarla paylaşabilir. Bu kurum ve kuruluşların önerilerini dikkate
alabilir.
(7) Risk analizi ve risk değerlendirmesiyle ilgili usul
ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
Kapatma,
değişiklik ve ilaveler
MADDE 38
‒ (1)
Çalışma izni almış kuruluşlarda Bakanlığın izni olmadan herhangi bir
değişiklik ile kuruluşta kısmen veya tamamen yenilenme, kuruluşta üretim
kapasitesini artırma veya azaltma, yeni bazı hayvan türlerini veya
suşlarını üretme maksadıyla yeni üniteler yapılamaz. Bakanlığın bu gibi
değişikliklere izin vermesi için bu Yönetmelikte geçen bilgi ve belgeleri
tekrar isteyebilir.
(2) Verilen çalışma izni; üzerinde yazılı gerçek ve
tüzel kişi adı, adresi ve faaliyet alanı için geçerlidir. Bunlardan
herhangi birinin değişmesi halinde çalışma izni geçerliliğini kaybeder.
(3) Kuruluşun sahibi tarafından kapatılması, sahip veya
unvan değiştirilmesi hallerinde, durum en az bir ay önceden Genel Müdürlüğe
gönderilmek üzere bir dilekçe ile mülki idari amirliğe müracaat edilir.
Dilekçe ekinde Bakanlığa gönderilmek üzere değişiklikler ile ilgili bilgi
ve belgelerle çalışma izninin aslı bulunur. Genel Müdürlükçe uygun
görülmesi halinde, yeni sahip ve unvan üzerinden kuruluş için çalışma izni
verilir. Gerekli görülmesi durumunda kuruluş mahallinde incelenir.
(4) Çalışma izninin okunmayacak şekilde tahrip olması
halinde tahrip olmuş çalışma izni belgesinin aslı bir dilekçeye eklenerek,
kaybolması durumunda ise kayıpla ilgili ilan verilen gazetenin aslı ve bir
dilekçeyle mülki idari amirliğe müracaat edilir. Genel Müdürlükçe uygun
görülmesi halinde yeniden eski tarih ve sayı ile gerekli açıklama da
yapılarak çalışma izin belgesi düzenlenir. Gerekli görülmesi durumunda
kuruluş mahallinde incelenir.
Hayvanların
korunması ve idari yaptırımlar
MADDE 39
‒ (1)
Kuruluşların sahibi veya yetkililerinin bu Yönetmelik çerçevesinde üretici,
kullanıcı, tedarikçi ve araştırmaya yetkili kuruluşlarına çalışma izni
almaları zorunludur. Çalışma izni bulunmayan üretici ve tedarikçi
kuruluşlar valilik oluru ile faaliyetten men edilir. Hayvanların yaşına
bakılmaksızın en kısa süre içerisinde çalışma izni almış, aynı gerçek ya da
tüzel kişiye ait bir izinli kuruluşa veya tüm masrafları gerçek ya da tüzel
kişi tarafından karşılanmak kaydıyla farklı bir gerçek ya da tüzel kişiye
ait izinli kuruluşa nakil ile men işlemi gerçekleştirilir. Ancak izinli
yeri bulunmayan, izinli bir yerde barınma ücretlerini karşılayamayan,
izinli bir yerde barınma ücretlerini karşılayacağını yazılı olarak
bildirmeyen kuruluşlardaki hayvanlara Bakanlıkça bedelsiz olarak el
konularak bu hayvanlar izinli bir kuruluşa bedelsiz olarak verilir.
(2) Denetim sonucunda bu Yönetmeliğin şartlarının karşılanmadığı
tespit edilirse çalışma izninin iptaline karar verilir. Bu durumda üretici,
kullanıcı ve tedarikçi kuruluşlardaki hayvanların refahı etkilenmeyecek
şekilde birinci fıkrada belirtilen hükümler uygulanır.
(3) Çalışma izni almamış veya çalışma izni alma
niteliklerini kaybetmesinden dolayı çalışma izni belgesi iptal edilen ve
kuruluşlarında Bakanlıkça istenilen kayıtları tutmayan üretici ve tedarikçi
kuruluş yetkililerine 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda
ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi birinci fıkrası (i) bendinde belirtilen
miktarda idari para cezası verilir.
(4) Bu Yönetmelik çerçevesinde hayvan refahının
sağlanması amacıyla, hayvanların barınma, bakım, beslenme, sağlık ve diğer
ihtiyaçlarını karşılamayan, sorumluluklarındaki hayvanların insan, hayvan
ve çevre sağlığı üzerinde oluşturabilecekleri olumsuz etkilere karşı
gerekli önlemleri almayan kuruluşların sahipleri veya bakımından sorumlu
kişiler ile nakillerle ilgili esaslara aykırı hareket edenlere 5996 sayılı
Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi
birinci fıkrası (g) bendinde belirtilen miktarda idari para cezası verilir.
(5) Canlı hayvanların sevklerinde, nakil ile ilgili
şartlara ve bunlara ilişkin işlemlere aykırı hareket edenler hakkında 5996
sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı
maddesi birinci fıkrası (f) bendinde belirtilen miktarda idari para cezası
verilir.
(6) Kuruluşlarındaki hayvanların ve kuruluşlarının
kayıtlarını yaptırmayan veya kuruluşlarındaki hayvanları
kimliklendirmeyenler hakkında 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki
Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 36 ncı maddesi birinci fıkrası (e) bendinde
belirtilen miktarda idari para cezası verilir.
(7) İzin almadan faaliyet gösteren kullanıcı kuruluşların
tespiti veya çalışma izni almış kuruluşun izin alma şartlarını kaybetmesi
nedeniyle çalışma izin belgesinin iptal edilmesi durumunda bu kuruluşlar
gerekli yasal işlemin yapılması için Orman ve Su İşleri Bakanlığının ilgili
birimine bildirilir. Tespitin taşra teşkilatı personelince yapılması
durumunda adı geçen Bakanlığın il veya bölge birimine, Bakanlığımız merkez
teşkilatı personelince yapılması durumunda ise ilgili Genel Müdürlüğüne
bildirim yapılır.
(8) Genetiği değiştirilmiş hayvanların bilimsel amaç
dışında üretimi, onay alınmaksızın piyasaya sürülmesi, kullanılması veya
kullandırılması, amaç ve alan dışında kullanımı, insan veya hayvanlar için
gıda veya yem olarak piyasaya sürülmesi, gerekli tedbirler alınmadan sevk
edilmesi, canlı veya ölü hayvanlar ile hayvanların atık ve artıklarının
çevreye bırakılması yasaktır. Belirlenen usul ve esaslara aykırı hareket
edenler hakkında 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu çerçevesinde işlem
yapılır.
ONUNCU
BÖLÜM
Çeşitli ve
Son Hükümler
Genel
Müdürlüğe bağlı enstitülerle ilgili hususlar
MADDE 40
‒ (1)
Genel Müdürlüğe bağlı Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü, veteriner kontrol enstitü müdürlükleri ve Şap Enstitüsü
Müdürlüğü bünyesinde kurulacak ya da açılacak üretici, tedarikçi, kullanıcı
veya araştırmaya yetkili kuruluşlar, kuruluş ve çalışma izin müracaatlarını
11 ve 12 nci maddelerde belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte doğrudan
Genel Müdürlüğe yaparlar. Bu enstitülerdeki kuruluşların kuruluş ve çalışma
izinleri için oluşturulacak komisyonlarda hangi enstitü uzmanlarının görev
yapacağı Genel Müdürlükçe belirlenir.
(2) Genel Müdürlüğe bağlı Veteriner Kontrol Merkez
Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve veteriner kontrol enstitü müdürlüklerinin
denetimleri, Genel Müdürlükte görevli veteriner hekimler ve/veya denetim
için Genel Müdürlükçe yetki verilmiş enstitü müdürlüğünden iki uzman
veteriner hekim ve enstitünün faaliyette bulunduğu vilayetteki il
müdürlüğünden katılan en az bir veteriner hekim tarafından yapılır.
(3) Bu kuruluşlar bir önceki yıla ait yıllık istatistikî
verilerini her yıl Ocak ayı sonuna kadar Genel Müdürlüğe gönderir.
Yetkili
otorite
MADDE 41
‒ (1)
Bakanlık bu Yönetmeliğin uygulanmasından sorumlu kamu kurumları dışında,
yetkili özel otoriteler belirleyebilir. Bu otoritelerin en az aşağıdaki
şartları sağlaması gerekir.
a) Görevlerin ifası için gereken uzmanlık ve altyapıya
sahip olması,
b) Görevlerin ifasıyla ilgili çıkar çatışması
bulunmaması.
(2) Bu şekilde belirlenen yetkili özel otoriteler bu
Yönetmeliğin amaçları bakımından yetkili otorite sayılır.
Alt
düzenleyici işlemler
MADDE 42 ‒
(1)
Bakanlık, bu Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere diğer alt
düzenleyici işlemleri çıkarmaya yetkilidir.
Yürürlükten
kaldırılan yönetmelik
MADDE 43
‒ (1)
16/5/2004 tarihli ve 25464 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Deneysel ve
Diğer Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney
Hayvanlarının Üretim Yerleri ile Deney Yapacak Olan Laboratuvarların
Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik yürürlükten
kaldırılmıştır.
Çalışma
izinli kuruluşlarda izinlerin geçerliliği
GEÇİCİ
MADDE 1 ‒ (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce 16/5/2004 tarihli ve
25464 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar
İçin Kullanılan Deney Hayvanlarının Korunması, Deney Hayvanlarının Üretim
Yerleri ile Deney Yapacak Olan Laboratuvarların Kuruluş, Çalışma,
Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik çerçevesinde çalışma izni
almış kuruluşların izinleri, çalışma izni veriliş tarihinden itibaren on
yıl süreyle geçerlidir. Süre sonunda kuruluşların çalışma izin belgeleri
geçerliliğini kaybeder. Çalışma izin belgeleri geçerliliğini kaybeden
kuruluşların bu Yönetmelik çerçevesinde yeniden izin almaları zorunludur.
Genetiği değiştirilmiş hayvanlarla ilgili çalışma izni almış kuruluşlar
1/5/2012 tarihine kadar bu Yönetmelikle belirlenmiş ilave bilgi ve
belgelerini tamamlayarak Genel Müdürlüğe ulaştırmakla yükümlüdürler.
Çalışma
izinli kuruluşlarda uyum
GEÇİCİ
MADDE 2 ‒ (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce çalışma izni almış
kuruluşların, kuruluşlarında mevcut hayvan kafeslerini 1/1/2013 tarihine
kadar bu Yönetmelikle belirlenen kriterlere uygun hale getirmeleri zorunludur.
Çalışma
izni almamış kuruluşlar
GEÇİCİ
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmeliğin yayımından önce kurulmuş, ancak
çalışma izni almamış kuruluşlar, 1/5/2012 tarihine kadar kuruluşlarını bu
Yönetmelik hükümlerine göre düzenlemek ve çalışma izni almak zorundadırlar.
Yürürlük
MADDE 44 – (1) Bu
Yönetmeliğin;
a) 10, 17, 18, 28 ve 29 uncu maddeleri 1/1/2013 tarihinde,
b) Diğer hükümleri yayımı tarihinde,
yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 45 – (1) Bu
Yönetmelik hükümlerini Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı yürütür.
Ekleri için tıklayınız.
|