|
Bankacılık Düzenleme ve
Denetleme Kurumundan:
OPSİYONLARDAN
KAYNAKLANAN PİYASA RİSKİ İÇİN STANDART
METODA GÖRE SERMAYE YÜKÜMLÜLÜĞÜ
HESAPLANMASINA İLİŞKİN TEBLİĞ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç ve Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç ve kapsam
MADDE
1 – (1) Bu Tebliğ, opsiyonlardan
kaynaklanan piyasa riski için bankaların standart metoda göre sermaye
yükümlülüğünün hesaplanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla
düzenlenmiştir.
Dayanak
MADDE
2 – (1) Bu Tebliğ, 19/10/2005
tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 43, 45 ve 93 üncü maddeleri ile
1.11.2006 tarihli ve 26333 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Bankaların
Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin dördüncü fıkrasına
dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
MADDE
3 – (1) Bu Tebliğde yer alan;
a) Alım opsiyonu: Opsiyonu alan
tarafa, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye
konu varlığı, sözleşmede belirtilen fiyat ve miktardan satın alma hakkı
veren opsiyonu,
b) Banka: 5411 sayılı
Bankacılık Kanununun 3 üncü maddesinde tanımlanan bankaları,
c) Başabaş
opsiyon: Sözleşmeye konu varlığın piyasa fiyatının opsiyonun kullanım
fiyatına eşit olması durumu,
ç) Delta: Opsiyonun piyasa
fiyatının, opsiyon sözleşmesine konu varlığın piyasa fiyatında meydana
gelebilecek değişmeye olan duyarlılığını,
d) Faiz tabanı: Değişken faizli
sözleşmeye konu varlığa uygulanacak faiz oranının alt limitini,
e) Faiz tavanı: Değişken faizli
sözleşmeye konu varlığa uygulanacak faiz oranının üst limitini,
f) Gama: Opsiyon deltasının,
opsiyon sözleşmesine konu varlığın piyasa fiyatında meydana gelebilecek
değişmeye olan duyarlılığını,
g) Genel piyasa riski oranı:
Yönetmeliğin 7 ve 10 uncu maddelerinde yer alan ilgili pozisyon ve finansal araçlara ilişkin genel piyasa riski
oranlarını,
ğ) Kârda opsiyon: Sözleşmeye
konu varlığın piyasa fiyatının opsiyonun kullanım fiyatıyla
karşılaştırıldığında, opsiyon hakkını kullanmanın opsiyon sahibine kazanç
sağladığı durumu,
h) Kısa alım opsiyonu pozisyonu:
Alım opsiyonunu satan tarafın pozisyonunu,
ı) Kısa satım opsiyonu
pozisyonu: Satım opsiyonunu satan tarafın pozisyonunu,
i) Kullanım fiyatı: Sözleşmeye
konu varlığın alım veya satım hakkının vade süresince veya vade sonunda
kullanabileceği fiyatı,
j) Kurum: Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumunu,
k) Opsiyon primi/opsiyon
fiyatı: Opsiyonu satın alan tarafın opsiyonu satan tarafa, sözleşmede yer
alan hakları karşılığında yaptığı ödemeyi,
l) Opsiyon sözleşmesi: Opsiyonu
alan tarafa, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, para veya sermaye piyasası
aracını, emtiayı veya dövizi, belirlenen vade sonunda (Avrupa tipi opsiyon) veya belirli bir
vade süresi içinde herhangi bir zamanda (Amerikan tipi opsiyon) satın alma
veya satma hakkı veren; opsiyonu satan tarafı ise yükümlü kılan sözleşmeyi,
m) Opsiyonun gerçek değeri:
Kârda opsiyonun kullanım fiyatı ile opsiyon sözleşmesine konu varlığın
piyasa fiyatı arasındaki farkı,
n) Ro:
Opsiyonun piyasa fiyatının, faiz
oranındaki değişime olan duyarlılığını,
o) Satım opsiyonu: Opsiyonu
alan tarafa, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde
sözleşmeye konu varlığı, sözleşmede belirtilen fiyat ve miktardan satma
hakkı veren opsiyonu,
ö) Spesifik risk oranı:
Yönetmeliğin 9 ve 10 uncu maddelerinde yer alan ilgili pozisyon ve finansal araçlara ilişkin spesifik risk oranlarını,
p) Swaptions:
Değişken faiz (sabit faiz) karşılığında sabit faiz (değişken faiz) elde
etme hakkı veren opsiyon türünü,
r) Teta:
Opsiyonun piyasa fiyatının, zamana göre değişim oranını,
s) Uzun alım opsiyonu
pozisyonu: Alım opsiyonunu satın
alan tarafın pozisyonunu,
ş) Uzun satım opsiyonu
pozisyonu: Satım opsiyonunu satın alan tarafın pozisyonunu,
t) Vega:
Opsiyonun piyasa fiyatının, opsiyon sözleşmesine konu finansal
aracın piyasa fiyatının volatilitesindeki
değişime olan duyarlılığını,
u) Volatilite:
Finansal varlıkların fiyat veya oranındaki
dalgalanmaların büyüklük ve sıklık derecesinin ölçüsünü,
ü) Yönetmelik: Bankaların
Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin
Yönetmeliği,
v) Zararda-opsiyon: Sözleşmeye
konu varlığın piyasa fiyatı opsiyonun kullanım fiyatıyla
karşılaştırıldığında, opsiyon hakkını kullanmanın opsiyon sahibinin
zararına yol açtığı durumu,
ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Piyasa Riski İçin Standart Metoda
Göre Sermaye Yükümlülüğünün Hesaplanması
Genel esaslar
MADDE
4 – (1) Bu Tebliğ hükümleri
uyarınca hesaplanacak sermaye yükümlülüğü, Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasına göre bulunacak standart
metot ile piyasa riskine esas tutar hesaplamasına dahil edilir.
(2) Opsiyon içeren ancak
opsiyonun etkisi ihmal edilebilecek kadar küçük olan finansal
araçlar bu Tebliğ hükümlerinden muaf tutulabilir. Dönüştürülebilir
tahvil/bono gibi varlıklar özelliklerine göre tahvil, bono veya hisse
senedi olarak değerlendirilebilir. Tahvil veya bonoyu çıkarana erken ödeme
imkanı veren bir finansal araç normal bir
borçlanma aracı olarak değerlendirilir ve en muhtemel ödeme zamanına göre
ilgili vade diliminde yerini alır.
(3) Opsiyon bileşeni baskın
ise, sözleşmeye konu varlıklar aşağıda açıklanan iki yöntemden birine göre
bileşenlerine ayrılır:
a) Opsiyon ve sözleşmeye konu
varlık şeklinde analitik bir ayrıma tabi tutulmak,
b) Risk profili, opsiyon ve
temel finansal araçlarla oluşturulacak sentetik
bir portföy oluşturmak.
Opsiyonların piyasa riskini ölçmede kullanılacak metotlar
MADDE
5 – (1) Opsiyonların piyasa
riskini ölçmede kullanılabilecek alternatif metotlar aşağıda belirtildiği
şekilde uygulanır:
a) Sadece opsiyon sözleşmesi
satın alan bankalar basitleştirilmiş metodu kullanabilirler.
b) Opsiyon sözleşmesini ayrıca
satan/yazan bankalar delta faktörü ile ağırlıklandırma
metodunu veya senaryo metodunu kullanmak zorundadır.
(2) Portföy faaliyetleri büyük
ölçüde opsiyon alım-satımına dayalı olan bankaların daha gelişmiş metotları
kullanmaları gerekmektedir.
Basitleştirilmiş metot
MADDE
6 – (1) Sadece, sınırlı sayı ve
çeşitte opsiyon sözleşmesini satın alan bankalar aşağıda yer alan tabloda
belirtilen opsiyon pozisyonları ve ilgili sözleşmeye konu varlık
pozisyonları için basitleştirilmiş metodu kullanabilirler. Sermaye
yükümlülüğü, bankanın sahip olduğu her bir münferit opsiyon pozisyonu için
hesaplanır. Bulunan rakam, opsiyon
sözleşmesine konu varlığın türüne göre, standart metot ile hesaplanan
ilgili sermaye yükümlülüğüne eklenir.
|
Pozisyon
|
Uygulama
|
|
Sözleşmeye
konu varlığa ilişkin uzun pozisyon ve uzun satım opsiyonu
veya
Sözleşmeye
konu varlığa ilişkin kısa pozisyon ve uzun alım opsiyonu
|
Sermaye
yükümlülüğü, sözleşmeye konu varlığın
piyasa fiyatı ile spesifik ve genel piyasa riski oranları
toplamının çarpımından, kârda opsiyonun gerçek değerinin çıkarılması suretiyle bulunur.
|
|
Uzun
alım opsiyonu
veya
Uzun satım opsiyonu
|
Sermaye
yükümlülüğü, aşağıdakilerden küçük olanıdır:
§
Sözleşmeye konu varlığın piyasa fiyatı ile spesifik ve
piyasa riski oranları toplamının çarpımı
§
Opsiyonun piyasa fiyatı
|
(2) Bu maddenin uygulanmasında,
a) Sözleşmeye konu varlığın
açıkça belirlenememesi durumunda opsiyonun uygulanması sonucunda elde
edilecek varlık sözleşmeye konu varlık olarak kabul edilir.
b) Faiz tavanı, faiz tabanı ve swaptions gibi piyasa değerinin sıfır olduğu durumlarda
sözleşmeye konu varlığın piyasa fiyatı olarak nominal değerler kullanılır.
c) Vadeye kalan süresi altı
aydan fazla olan opsiyonlar için kullanım fiyatı, piyasa fiyatı yerine
vadeli alım/satım fiyatı ile karşılaştırılır.
ç) Opsiyonun piyasa fiyatının
tespit edilememesi halinde, piyasa fiyatı yerine opsiyonun kayıtlı değeri
kullanılabilir.
d) Sözleşmeye konu varlığın
döviz veya emtia olması halinde, sermaye yükümlüğünün hesaplanmasında
spesifik ve genel piyasa riski oranları toplamı yerine, döviz için yüzde
sekiz, emtia için yüzde onbeş oranları uygulanır.
Delta faktörü ile ağırlıklandırma metodu
MADDE
7 – (1) Opsiyon yazıcısı bankalar,
delta faktörü ile ağırlıklandırılmış opsiyon
pozisyonlarını Yönetmeliğin genel piyasa riski ve spesifik risk için
sermaye yükümlülüğünün hesaplanmasına ilişkin maddelerinde yer alan
hesaplamalara dahil ederler. Bu opsiyonlar, sözleşmeye konu varlığın piyasa
fiyatı ile deltanın çarpımı sonucunda ortaya çıkan rakama eşit pozisyon
olarak hesaplamalarda ve raporlamalarda yer alır. Spesifik riske ilişkin
sermaye yükümlülüğü, her bir opsiyonun delta eşdeğerinin, spesifik risk
oranı ile çarpılması suretiyle bulunur.
(2) Delta duyarlılığının
opsiyon pozisyonunun tüm risklerini kapsamakta yeterli olmaması nedeniyle,
sermaye yükümlülüğünü hesaplamak üzere ayrıca gama ve vega
duyarlılıkları da ölçülür.
(3) Gama ve vega
duyarlılıkları, opsiyonun işlem gördüğü borsa tarafından tescil edilmiş bir
model veya bankanın opsiyon fiyatlama modeli çerçevesinde hesaplanır.
(4) Borçlanma senetleri veya
faiz oranına bağlı finansal araçların delta
ağırlıklı pozisyonları Yönetmeliğin 7 nci
maddesinde yer alan tabloda ilgili vade dilimine diğer türev finansal araçlarda olduğu gibi, işleme konu finansal sözleşmenin işleme konulduğu tarihteki ve
sözleşmenin vadesinin geldiği tarihteki durumu dikkate alınmak suretiyle
uzun ve kısa pozisyon olarak yerleştirilir.
(5) Faiz tavanı ve faiz tabanı
içeren değişken faizli finansal araçlar, değişken
faizli finansal araç ve Avrupa tipi opsiyon
serilerinin kombinasyonu olarak değerlendirilir.
(6) Sözleşmeye konu varlık
hisse senedi ise, sermaye yükümlülüğü, delta-ağırlıklı pozisyonlar
üzerinden hesaplanır. Söz konusu pozisyonlar için Yönetmeliğin 10 uncu
maddesindeki usul ve esaslar çerçevesinde spesifik riske ve genel piyasa
riskine esas sermaye yükümlülüğü hesaplanır. Ülkelerin farklı
teşkilatlanmış borsalarında işlem gören opsiyonların nitelikleri aynı olsa
bile bu hesaplamada ayrı araçlar olarak değerlendirilir.
(7) Sözleşmeye konu varlık
emtia ise, sermaye yükümlülüğü delta ağırlıklı pozisyonlar üzerinden
Yönetmeliğin 13 üncü maddesindeki usul ve esaslar çerçevesinde hesaplanır.
(8) Yabancı para ve altın
pozisyonlarına dayalı opsiyonlara ilişkin kur riski için sermaye
yükümlülüğü Yönetmeliğin 11 inci maddesindeki usul ve esaslara göre
hesaplanır. Yabancı para ve altına dayalı opsiyonların net delta eşdeğeri,
ilgili döviz veya altın pozisyonuna ilişkin riskin ölçümüne dahil edilir.
(9) Kurum, vadesine az kalmış başabaş opsiyonları kullanan bankalardan iç kontrol, iç
denetim ve risk yönetim sistemlerinin yeterliliklerini dikkate almak
suretiyle, senaryo metodunun veya içsel modellerin kullanılmasını
isteyebilir. Kurum bu yetkisini aynı esaslar çerçevesinde, vadesine kalan
süreye bağlı olmaksızın opsiyon türleri bazında da kullanabilir.
Gama ve vega risklerinin hesaplanması
MADDE
8 – (1) Delta riskinden
kaynaklanan ve 7 nci maddede açıklanan sermaye
yükümlülüklerine ilâve olarak, gama ve vega
riskleri karşılığında ayrıca sermaye yükümlülüğü hesaplanır. Delta ile ağırlıklandırma metodunu kullanan bankalarca her bir
pozisyon için bu riskler ayrı ayrı hesaplanır.
Söz konusu riskler için sermaye yükümlülüğü aşağıda belirtildiği şekilde
hesaplanır:
a) Her bir münferit opsiyon
için gama etkisi;
1) GE: Gama Etkisini
2) FD: Fiyat Değişimini
(Opsiyon sözleşmesine konu varlığın fiyatındaki değişim)
ifade etmek üzere aşağıdaki formül
ile bulunur:
Gama Etkisi = 1/2 x Gama x
(FD)2
b) Fiyat değişimi aşağıdaki
şekilde hesaplanır.
1) Faiz oranı opsiyonları için,
sözleşmeye konu araç eğer bir tahvil/bono ise, sözleşmeye konu aracın
piyasa değeri, Yönetmeliğin 7 nci maddesinde yer
alan vadelere ait risk ağırlıkları ile çarpılır. Sözleşmeye konu varlık,
getirisi faiz oranı ile ilişkilendirilmiş bir araç ise, eşdeğer bir
hesaplama yine Yönetmeliğin 7 nci maddesinde yer
alan tablodaki varsayılan getiri değişimleri dikkate alınarak yapılır.
2) Hisse senedi ve hisse senedi
endeks opsiyonları için, sözleşmeye konu varlığın piyasa değeri yüzde sekiz
ile çarpılır.
3) Yabancı para ve altın
opsiyonları için, sözleşmeye konu varlığın piyasa değeri yüzde sekiz ile
çarpılır.
4) Emtiaya dayalı opsiyonlar
için, sözleşmeye konu emtianın piyasa değeri yüzde onbeş
ile çarpılır.
c) Aşağıda belirtilen kalemlere
ilişkin pozisyonlar, söz konusu hesaplamada, birbiriyle aynı sözleşmeye
konu varlık olarak değerlendirilir:
1) Faiz oranları için,
Yönetmeliğin 7 nci maddesindeki tabloda
belirtilen her bir vade dilimi,
2) Hisse senedi ve hisse senedi
endeksleri için, her bir ülke piyasası,
3) Yabancı para ve altın için,
her bir yabancı para çifti ve altın,
4) Emtia için, her bir emtia
cinsi.
ç) Aynı varlığa dayalı her bir
opsiyon pozitif veya negatif bir gama etkisine sahiptir. Her bir finansal araç için, münferit gama etkileri toplanarak,
pozitif veya negatif olan net gama etkisi bulunur. Bunlardan sadece negatif
olan net gama etkileri sermaye hesaplamasına dahil edilir. Toplam gama
sermaye yükümlülüğü olarak, net negatif gama etkilerinin mutlak değerleri
toplamı alınır.
d) Volatilite
riski için bankalar, aynı varlığa dayalı opsiyonlara ait vegaların toplamının volatilitenin
± yüzde yirmibeş oranında nisbi
kayması ile çarpılması yoluyla sermaye yükümlülüğünü hesaplar.
e) Vega
riski için toplam sermaye yükümlülüğü olarak, vega
için hesaplanan münferit sermaye yükümlülüklerinin mutlak değerlerinin
toplamı alınır.
Senaryo metodu
MADDE
9 – (1) Gelişmiş opsiyon
teknikleri kullanan ve/veya karmaşık opsiyon portföylerine sahip bankalar,
opsiyonlar için piyasa riskleri karşılığında bulundurmaları gereken sermaye
tutarını hesaplarken, senaryo metodu kapsamında senaryo matrisi analizini
kullanabilirler. Bu metoda göre bankalar, sermaye yükümlülüğünü hesaplamak
amacıyla, opsiyonun dayandığı sözleşmeye konu varlığın fiyatı/oranı ile
bunların volatilitesi gibi risk faktörlerindeki
eşanlı değişimler için matris kullanarak, opsiyon portföylerinin yeniden
değerlemesini yaparlar. Bu işlem, opsiyon portföyündeki risk faktörlerine
ilişkin sabit değişim aralıkları belirlenerek ve daha sonra matris üzerinde
yer alan muhtelif noktalardaki portföy değeri değişimleri dikkate alınarak
gerçekleştirilir.
(2) Her bir münferit sözleşmeye
konu araç için ayrı bir matris oluşturulur. Opsiyon alım-satımı yoğun olan
bankalar, alternatif olarak, faiz oranı opsiyonları için yapacakları
hesaplamalarında, asgari altı ayrı vade dilimini esas alırlar. Bu metodu
uygularken Yönetmeliğin 7 nci maddesinde bulunan
tabloda yer alan vade dilimlerinin en fazla üç tanesi aynı grup içine
yerleştirilir.
(3) Opsiyon pozisyonları
sözleşmeye konu varlığın piyasa fiyatının altında ve üstünde belirli bir
bant içinde olmak üzere değerlendirilir. Bu işlem, matris hazırlamanın ilk
aşamasını oluşturur. Faiz oranı için bu bant, Yönetmeliğin 7 nci maddesinde bulunan tabloda varsayılan getiri
değişimi ile tutarlı olmalıdır. Faiz oranı opsiyonları için yukarıdaki
alternatif metodu kullanan bankalar, hesaplamada, aynı gruba dahil edilen
her bir vade dilimine ait varsayılan getiri değişimlerinin en büyüğünü
kullanırlar. Hisse senedi, yabancı paralar ve altın için değişim aralığı ±
yüzde sekiz, emtia için ± yüzde onbeştir. Bütün
risk kategorileri için, cari gözlem dahil olmak üzere en az yedi eşit
gözlem aralığı kullanılır.
(4) Matris hazırlamanın ikinci
aşaması, sözleşmeye konu varlık fiyatının volatilitesindeki
değişime ilişkindir. Sözleşmeye konu varlığın fiyatındaki volatilitenin ± yüzde yirmibeş
oranında kaymasının dikkate alınması yeterli olmaktadır. Bununla birlikte
Kurum gerekli gördüğü takdirde volatilitede
farklı bir değişimin ya da bir oranın
kullanılmasını ve/veya matriste ara seviyelerde belirlenecek noktalarda
hesaplama yapılmasını isteyebilir.
(5) Matrisin hesaplanmasını
müteakip her bir hücre, opsiyon ve sözleşmeye konu korunma aracının net
kâr/zararını içerir. Her bir sözleşmeye konu varlık için sermaye
yükümlülüğü, matrisin içerdiği en büyük kayıp olarak dikkate alınır.
(6) Spesifik riske ilişkin
sermaye yükümlülüğü, her bir opsiyonun delta eşdeğerinin, Yönetmeliğin 9 ve
10 uncu maddelerinde yer alan ilgili spesifik risk ağırlığıyla çarpılması
suretiyle bulunur.
(7) Bankanın senaryo metodunu
kullanabilmesi, Kurumun uygun görüşüne, özellikle bu metoda ilişkin
analizde aranılacak unsurların ve şartların mevcudiyetine ve Kurumca
yeterli görülmesine bağlıdır. Bu itibarla bankaların, standart metodun bir
parçası olarak senaryo metodunu kullanabilmeleri Kurumun iznine tabi olup,
piyasa riskine esas tutarın risk ölçüm modeli ile hesaplanmasında risk
ölçüm modelleri için aranan nicelik ve nitelik standartları çerçevesinde
değerlendirmeye tabidir.
(8) Yukarıda ifade edilen
risklerin yanı sıra, opsiyonlar teta, ro gibi riskleri de içerir. Anılan riskler kullanılan değerleme
modellerinde ve risk yönetim sistemlerinde yer almasa da önemli ölçüde
opsiyon portföyü olan bankaların bu riskleri de yakından izlemeleri ve
nasıl izlediklerini Kuruma bildirmeleri gereklidir.
ÜÇÜNCÜ
BÖLÜM
Son Hükümler
Yürürlük
MADDE
10 – (1) Bu Tebliğ yayımı
tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE
11 – (1) Bu Tebliğ hükümlerini
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Başkanı yürütür.
|